WSTĘP
To już czwarty tom serii poświęconej twierdzom osiemnastowiecznej
Europy. Tak jak w poprzednich zostały w nim zamieszczone studia
i materiały omawiające fortyfikacje stałe pod względem architektonicznym,
stacjonujące w nich garnizony oraz zgromadzone tam uzbrojenie i wyposażenie.
Poza tym zaprezentowano działania zbrojne polegające na obronie lub próbie
zdobycia danej twierdzy, a także teorię sztuki wojennej. Podobnie też jak
poprzednio, w publikacji rozszerzono zakres chronologiczny, wychodząc poza
umowny wiek XVIII.
Tom składa się z siedemnastu studiów, które podzielono pomiędzy
cztery działy tematyczne, oraz z jednego tekstu źródłowego. W pierwszej
części zamieszczono trzy teksty omawiające źródła dotyczące tematyki
fortyfikacyjnej, począwszy od austriackich archiwaliów ukazujących budowle
obronne na terenie Galicji (Michał Baczkowski), przez opis i analizę
porównawczą map, planów i przedstawień ikonograficznych prezentujących
osiemnastowieczny obraz twierdzy zamojskiej ( Jacek Feduszka), po
problematykę funkcjonowania rosyjskich twierdz w świetle postanowień
Kodeksu wojskowego Piotra I z 1716 r. (Paweł Krokosz).
Część druga została poświęcona twierdzom w ścisłym znaczeniu tego słowa,
zarówno planom ich wzniesienia czy modernizacji, jak i funkcjonowaniu
w omawianej epoce. Zebrano tu zagadnienia dotyczące zmian zachodzących
w latach 1660–1793 w kluczowej fortyfikacji broniącej Gdańska – czyli
w Wisłoujściu (Maciej Flis), austriackie plany modernizacji twierdzy kłodzkiej
z pierwszej połowy XVIII w. i z czasów wojny siedmioletniej (Grzegorz
Podruczny), koncepcje zgodnie z którymi wybudowano austriacką twierdzę
w Terezinie ( Jiří Hofman), tureckie działania mające na celu przygotowanie
twierdzy chocimskiej do wojny z lat 1788–1791 (Cengiz Fedakar) oraz plany
ufortyfikowania zachodniej granicy Rosji przed pamiętną wyprawą Napoleona
na Moskwę (Андрей Лукашевич).
Kolejna część zbioru obejmuje teksty prezentujące twierdze w czasie
działań wojennych. Tę część otwiera artykuł poświęcony obronie twierdzy
Soroka w 1692 r., a więc jednemu z epizodów ostatniej wojny polsko-tureckiej
(Zbigniew Hundert). W dalszej kolejności znajdują się teksty omawiające
wojnę forteczną na terenie północnej Szkocji w czasie „Wielkiej Rebelii”
lat 1745–1746 (Maciej Trąbski), oblężenie i kapitulację Belgradu w 1789 r.
(Małgorzata Karkocha) oraz dwa artykuły dotyczące twierdzy kamienieckiej
w czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (Adam Danilczyk
i Renata Król-Mazur).
W części czwartej zebrano studia ukazujące potencjał obronny
twierdz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w postaci stacjonujących
12
tam garnizonów i uzbrojenia zgromadzonego w cekhauzach. Ze względu
na specyfikę nowożytnych fortec na terenie państwa polsko-litewskiego
w większości dotyczą one wojsk prywatnych – temu zostały poświęcone teksty
omawiające garnizony obsadzające zamek rzeszowski Lubomirskich (Tomasz
Karpiński) i twierdzę międzyboską należącą do Czartoryskich (Mariusz
Machynia). Podobnie kwestia ta prezentuje się w otwierającym problematykę
artykule na temat artylerii twierdz znajdujących się na terenie Wielkiego
Księstwa Litewskiego z przełomu XVII i XVIII w. (Mikola Volkau). Jedynie
kończący tę część artykuł przedstawia garnizon państwowy stacjonujący
w twierdzy dubieńskiej (Łukasz Cholewiński).
Tom zamyka tekst źródłowy autorstwa Jana Bakałowicza – polskiego
inżyniera wojskowego z czasów stanisławowskich – przybliżający problematykę
teorii wojny fortecznej, czyli metody obrony i zdobywania
osiemnastowiecznych twierdz (Maciej Trąbski).
Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja przyczyni się do dalszego rozwoju
badań nad historią wojskowości epoki nowożytnej, szczególnie nad szeroko
rozumianą tematyką osiemnastowiecznych twierdz europejskich. Życzymy
Państwu przyjemnej lektury!
Maciej Trąbski
Wstęp