POLECAMY
Koszyk
Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii
Autor:
Format:
ibuk
Podręcznik opracowany przez dr Danielę Podlawską - długoletniego dydaktyka, specjalistę w dziedzinie językoznawstwa diachronicznego – ma na celu przekazanie studentom filologii polskiej podstawowych wiadomości potrzebnych do przedmiotu Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii. Ułatwi on także pracę nad przygotowaniem analizy tekstów staropolskich i gwarowych. Oprócz części teoretycznej w książce umieszczono wybór tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich, staropolskich oraz gwarowych. Podane po każdej partii materiału pytania i zagadnienia kontrolne pomogą studentom sprawdzić stopień opanowania materiału.
| Rok wydania | 2003 |
|---|---|
| Liczba stron | 318 |
| Kategoria | Gramatyka języka polskiego |
| Wydawca | Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku |
| ISBN-13 | 978-83-8873-123-5 |
| Numer wydania | 3 |
| Język publikacji | polski |
| Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
Ciekawe propozycje
Spis treści
| Przedmowa | 5 |
| Rozwiązanie skrótów | 6 |
| CZĘŚĆ I | 7 |
| I. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO | 7 |
| 1. JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE | 7 |
| 2. RODZINA JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH | 8 |
| 2.1. Językowe wyznaczniki podziałów Słowiańszczyzny | 8 |
| 2.2. Język staro-cerkiewno-słowiański | 10 |
| 2.3. Grupa lechicka | 11 |
| 2.4. Język polski | 11 |
| 2.4.1. Dialekty języka polskiego | 13 |
| Pytania i zagadnienia | 14 |
| 2.4.2. Najważniejsze zabytki języka polskiego | 14 |
| 2.4.2.1. Zabytki dobry przedpiśmiennej | 15 |
| 2.4.2.2. Zabytki epoki piśmiennej | 15 |
| 2.4.3. Dzieje polskiej ortografii | 20 |
| 2.4.3.1. Grafia niezłożona – XII-XIII w. | 21 |
| 2.4.3.2. Grafia złożona – XIV-XV w. | 23 |
| 2.4.3.3. Okres znaków diakrytycznych – od XV w. | 25 |
| 2.4.3.4. Ortografia polska w XVI w. | 26 |
| 2.4.3.5. Podstawy polskiej ortografii | 26 |
| Pytania i zagadnienia | 27 |
| II. FONETYKA | 29 |
| 1. SYSTEM WOKALICZNY | 29 |
| 1.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański | 29 |
| 1.1.1. Zmiany w systemie wokalicznym w prasłowiańszczyźnie | 30 |
| 1.2. Język polski i gwary | 33 |
| 1.2.1. Artykulacja samogłosek | 33 |
| 1.2.2. Grupy *tort, *tolt, *tert, *telt | 34 |
| 1.2.3. Rozwój sonantów | 34 |
| 1.2.3.1. Rozwój °r, °ŕ | 35 |
| 1.2.3.2. Sonanty °r, °ŕ w gwarach | 36 |
| 1.2.3.3. Rozwój °l, °l' | 36 |
| 1.2.3.4. Sonanty °l, °l’ w gwarach | 37 |
| 1.2.4. Przegłos (zwany lechickim) | 37 |
| 1.2.4.1. Przegłos ’e > ’o | 37 |
| 1.2.4.2. Przegłos ’ě > ’a | 37 |
| 1.2.4.3. Przegłos ’ę > ’ą | 38 |
| 1.2.4.4. Przegłos °ŕT > °rT > arT | 38 |
| 1.2.4.5. Przegłos °l’T > °lT > ełT | 38 |
| 1.2.4.6. Chronologia przegłosu | 38 |
| 1.2.4.7. Następstwa przegłosu | 39 |
| 1.2.4.8. Następstwa od przegłosu | 40 |
| 1.2.4.9. Przegłos w gwarach | 41 |
| 1.2.5. Ewolucja jerów | 42 |
| 1.2.5.1. Zanik i wokalizacja jerów | 42 |
| 1.2.5.2. Jery w sąsiedztwie j | 43 |
| 1.2.5.3. Skutki zaniku i wokalizacji jerów | 43 |
| 1.2.5.4. Gwary | 45 |
| 1.2.6. Iloczas | 45 |
| 1.2.6.1. Źródła samogłosek długich w języku staropolskim | 45 |
| 1.2.6.2. Przyczyny zaniku iloczasu | 47 |
| 1.2.6.3. Skutki zaniku iloczasu | 48 |
| 1.2.6.4. Samogloski jasne i pochodne w gwarach | 49 |
| 1.2.7. Samogłoski nosowe | 50 |
| 1.2.7.1. Rozwój samogłosek nosowych w okresie staropolskim | 50 |
| 1.2.7.2. Samogłoski nosowe w gwarach | 53 |
| 1.2.8. Akcent | 54 |
| 1.2.8.1. Akcent w gwarach | 55 |
| 1.2.9. Inne zmiany samogłoskowe | 55 |
| 1.2.9.1. Rozwój i-y | 55 |
| 1.2.9.2. Rozwój i-y w gwarach | 56 |
| 1.2.9.3. Wpływ spółgłosek półotwartych m, n, r, l, na poprzedzające | 56 |
| 1.2.9.4. Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi w gwarach | 57 |
| 1.2.9.5. Zmiana -’ew- > -’ow- | 57 |
| 1.2.9.6. Grupy -’er- ev-//-ov- w gwarach | 58 |
| 1.2.9.7. Zmiana ky, gy > ki, gi | 58 |
| 1.2.9.8. Zanik wygłosowego i, o | 58 |
| 1.2.9.9. Samogłoski w nagłosie | 59 |
| 1.2.9.10. Samogłoski w nagłosie w gwarach | 59 |
| 1.2.9.11. Dialektalna wymiana jă- > je, ră- > re, ar > er | 59 |
| Podsumowanie systemu wokalicznego | 60 |
| Pytania i zagadnienia | 61 |
| 2. SYSTEM KONSONANTYCZNY | 62 |
| 2.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański | 62 |
| 2.2. System konsonantyczny w języku polskim | 66 |
| 2.2.1. Palatalizacje | 67 |
| 2.2.1.1. Palatalizacje wargowych | 67 |
| 2.2.1.2. Spółgłoski wargowe w gwarach | 67 |
| 2.2.1.3. Palatalizacje tylnojęzykowych | 68 |
| 2.2.1.4. Spółgłoski tylnojęzykowe w gwarach | 68 |
| 2.2.1.5. Palatalizacja przedniojęzykowo-zębowych | 69 |
| 2.2.1.6. Powstanie ł | 70 |
| 2.2.1.7. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe w gwarach | 71 |
| 2.2.2. Dyspalatalizacje | 72 |
| 2.2.2.1. Dyspalatalizacja š?, ž?, č?, ?*?, c'?, ?’? | 72 |
| 2.2.2.2. Dyspalatalizacja spółgłosek wargowych | 72 |
| 2.2.3. Powstanie fonemów f i f’ | 73 |
| 2.2.4. Gwary | 74 |
| 2.3. Zmiany w grupach spółgłoskowych | 74 |
| 2.3.1. Asymilacje | 74 |
| 2.3.1.1. Upodobnienie pod względem dźwięczności | 74 |
| 2.3.1.2. Upodobnienie co do miejsca artykulacji | 75 |
| 2.3.1.3. Upodobnienia pod względem miękkości | 75 |
| 2.3.2. Dysymilacje | 76 |
| 2.3.3. Grupy spółgłoskowe w gwarach | 77 |
| 2.4. Podsumowanie wiadomości o polskim konsonantyzmie | 78 |
| Zestawienie genezy samogłosek i spółgłosek polskich | 79 |
| Pytania i zagadnienia | 83 |
| III. FLEKSJA | 85 |
| 1. RZECZOWNIK | 86 |
| 1.1. Doba prasłowiańska | 86 |
| 1.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim | 87 |
| 1.2.1. Deklinacja męska | 88 |
| 1.2.1.1. Omówienie deklinacji męskiej | 92 |
| 1.2.2. Deklinacja żeńska | 93 |
| 1.2.2.1. Omówienie deklinacji żeńskiej | 96 |
| 1.2.3. Deklinacja nijaka | 97 |
| 1.2.3.1. Omówienie deklinacji nijakiej | 99 |
| 1.2.4. Deklinacja IV mieszana | 99 |
| 1.2.5. Liczba dualna | 100 |
| 1.2.6. Fleksja rzeczownika w gwarach | 101 |
| 1.2.6.1. Wahania w zakresie rodzaju | 102 |
| 1.2.6.2. Kategoria liczby | 102 |
| 1.2.6.3. Przypadki | 102 |
| 2. ZAIMEK | 104 |
| 2.1. Doba prasłowiańska | 104 |
| 2.1.1. Zaimki rodzajowe | 104 |
| 2.1.2. Zaimki nierodzajowe | 105 |
| 2.1.3. Odmiana | 105 |
| 2.1.3.1. Osobliwości niektórych form zaimkowych | 105 |
| 2.2. Deklinacja zaimków w języku polskim | 106 |
| 2.2.1. Najważniejsze tendencje w odmianie zaimków | 106 |
| 2.2.2. Odmiana zaimka on | 106 |
| 2.2.3. Zaimki osobowe i zwrotne | 106 |
| 2.2.4. Zaimki dzierżawcze | 107 |
| 2.2.5. Zaimek co | 107 |
| 2.2.6. Liczba podwójna | 107 |
| 2.2.7. Odmiana zaimków rodzajowych | 108 |
| 2.3. Odmiana zaimków w gwarach | 112 |
| 3. PRZYMIOTNIKI | 112 |
| 3.1. Doba prasłowiańska | 112 |
| 3.1.1. Odmiana rzeczownikowa | 112 |
| 3.1.2. Odmiana zaimkowa | 113 |
| 3.2. Deklinacja przymiotników w języku polskim | 113 |
| 3.2.1. Odmiana rzeczownikowa (prosta, niezłożona) | 113 |
| 3.2.2. Odmiana zaimkowa (złożona) | 115 |
| 3.2.3. Zmiany w języku polskim | 116 |
| 3.2.4. Pozostałości liczby podwójnej | 117 |
| 3.3. Odmiana przymiotników w gwarach | 117 |
| 3.3.1. Odmiana złożona | 117 |
| 3.3.2. Odmiana rzeczownikowa | 117 |
| 4. LICZEBNIKI | 118 |
| 4.1. Doba prasłowiańska | 118 |
| 4.1.1. Liczebniki główne | 118 |
| 4.1.2. Liczebniki porządkowe | 118 |
| 4.1.3. Liczebniki zbiorowe | 119 |
| 4.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim | 119 |
| 4.2.1. Liczebniki główne | 119 |
| 4.2.1.1. Odmiana | 119 |
| 4.2.1.2. Podsumowanie odmiany liczebników głównych | 121 |
| 4.2.2. Liczebniki porządkowe | 121 |
| 4.2.3. Liczebniki zbiorowe | 121 |
| 4.2.4. Liczebniki zespołowe | 122 |
| 4.3. Odmiana liczebników w gwarach | 122 |
| Pytania i zagadnienia | 123 |
| 5. KONIUGACJA | 124 |
| 5.1. Doba prasłowiańska | 124 |
| 5.2. Koniugacja w języku polskim | 125 |
| 5.2.1. Czas teraźniejszy | 126 |
| 5.2.2. Formy dualne | 128 |
| 5.2.3. Czasy przeszłe | 128 |
| 5.2.3.1. Czasy przeszłe w języku psł. i polskim | 129 |
| 5.2.3.2. Aoryst i imperfectum | 129 |
| 5.2.3.3. Czas zaprzeszły | 130 |
| 5.2.3.4. Czas przeszły złożony | 130 |
| 5.2.4. Czas przyszły | 131 |
| 5.2.4.1. Stan prasłowiański | 131 |
| 5.2.4.2. Język polski | 131 |
| 5.2.5. Tryb rozkazujący | 132 |
| 5.2.6. Tryb warunkowy | 133 |
| 5.2.6.1. Stan prasłowiański | 133 |
| 5.2.6.2. Język polski | 133 |
| 5.2.7. Imiesłowy | 134 |
| 5.2.7.1. Stan prasłowiański | 134 |
| 5.2.7.2. Imiesłowy w języku polskim | 134 |
| 5.2.8. Bezokolicznik | 139 |
| 5.3. Koniugacja w gwarach | 139 |
| 5.3.1. Czas teraźniejszy | 139 |
| 5.3.2. Czas przeszły | 140 |
| 5.3.3. Czas przyszły | 141 |
| 5.3.4. Tryb rozkazujący | 141 |
| 5.3.5. Tryb warunkowy | 141 |
| 5.3 6. Imiesłów | 141 |
| Pytania i zagadnienia | 142 |
| IV. SŁOWOTWÓRSTWO, SŁOWNICTWO | 144 |
| 1. MORFOLOGICZNA A SŁOWOTWÓRCZA ANALIZA WYRAZÓW | 145 |
| 2. POWSTAWANIE NOWYCH FORMANTÓW | 146 |
| 2.1. Formanty pochodzące z samoistnych wyrazów | 146 |
| 2.2. Powstanie formantów z końcówek fleksyjnych | 147 |
| 2.3. Powstawanie formantów przez kontaminację | 147 |
| 2.4. Formanty pochodzenia obcego | 147 |
| 2.5. Powstawanie nowych formantów przez perintegrację i absorbcję | 148 |
| 3. PRODUKTYWNOŚĆ FORMANTÓW | 148 |
| 4. WIELOFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW | 148 |
| 5. WSPÓŁFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW | 150 |
| 6. LEKSYKALIZACJA | 150 |
| 6.1. Przyczyny zacierania przejrzystości budowy słowotwórczej wyrazów | 151 |
| 7. KRYSTALIZACJA DOMINANT SŁOWOTWÓRCZYCH | 151 |
| 8. KRYSTALIZACJA DOMINANT ZNACZENIOWYCH | 152 |
| 9. REPARTYCJA ZNACZEŃ | 152 |
| 10. ZMIANY SEMANTYCZNE | 152 |
| 10.1. Kierunki zmian semantycznych | 153 |
| 10.2. Przyczyny zmian semantycznych | 153 |
| 11. NAZWY WŁASNE (NOMINA PROPRIA) | 154 |
| 11.1. Onomastyka i jej działy | 154 |
| 11.2. Nazwa własna a wyraz pospolity | 154 |
| 11.3. Staropolskie nazwy osobowe | 155 |
| 11.3.1. Imiona jednoczłonowe | 156 |
| 11.3.2. Imiona dwuczłonowe | 156 |
| 11.3.3. Imiona imiesłowowe | 157 |
| 11.3.4. Imiona hipokorystyczne i skrócone | 157 |
| 11.3.5. Imiona chrześcijańskie | 157 |
| 11.3.6. Nazwiska polskie | 158 |
| 11.4. Nazwy miejscowe | 159 |
| 11.4.1. Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna | 160 |
| 11.4.2. Klasyfikacja semantyczno-etymologiczna | 160 |
| Pytania i zagadnienia | 162 |
| 11.5. Słowotwórstwo i słownictwo w gwarach | 162 |
| 11.5.1. Słowotwórstwo w gwarach | 162 |
| 11.5.1.1. Słowotwórstwo rzeczowników | 162 |
| 11.5.1.2. Słowotwórstwo przymiotników | 163 |
| 11.5.1.3. Słowotwórstwo zaimków i przysłówków | 163 |
| 11.5.1.4. Słowotwórstwo czasowników | 164 |
| 11.5.1.5. Formacje przedrostkowe | 164 |
| 11.5.2. Słowotwórstwo gwarowe | 165 |
| Pytania i zagadnienia | 167 |
| V. SKŁADNIA | 169 |
| 1. WIADOMOŚCI OGÓLNE | 169 |
| 2. ZDANIE POJEDYNCZE | 170 |
| 2.1. Związek główny | 170 |
| 2.1.1. Podmiot | 170 |
| 2.1.2. Zdania bezpodmiotowe | 171 |
| 2.1.3. Podmiot w gwarach | 171 |
| 2.1.4. Orzeczenie | 172 |
| 2.1.4.1. Formy orzecznika | 172 |
| 2.1.5. Składnia orzeczenia w gwarach | 173 |
| 2.2. Związki poboczne | 174 |
| 2.2.1. Dopełnienie | 174 |
| 2.2.1.1. Dopełnienie w gwarach | 174 |
| 2.2.2. Okolicznik | 174 |
| 2.2.2.1. Okolicznik w gwarach | 175 |
| 2.2.3. Przydawka | 175 |
| 2.2.3.1. Przydawka w gwarach | 176 |
| 2.2.4. Użycie imiesłowu w zdaniu | 177 |
| 2.2.4.1. Konstrukcje imiesłowowe w gwarach | 177 |
| 3. ZDANIA ZŁOŻONE | 178 |
| 3.1. Zdanie współrzędnie złożone | 178 |
| 3.1.1. Doba staropolska | 178 |
| 3.1.2. Gwary | 178 |
| 3.2. Zdanie podrzędnie złożone | 178 |
| 3.2.1. Doba staropolska | 178 |
| 3.2.2. Gwary | 181 |
| Pytania i zagadnienia | 181 |
| VI. DIALEKTY POLSKIE | 183 |
| 1. SYSTEM WOKALICZNY | 183 |
| 2. DIALEKT KASZUBSKI | 185 |
| 3. DIALEKT MAZOWIECKI | 186 |
| 4. DIALEKT WIELKOPOLSKI | 188 |
| 5. DIALEKT MAŁOPOLSKI | 189 |
| 6. DIALEKT ŚLĄSKI | 191 |
| CZĘŚĆ II – WYBÓR TEKSTÓW | 193 |
| Ojcze nasz | 193 |
| Teksty do ćwiczeń z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego | 196 |
| Teksty do ćwiczeń z gramatyki historycznej języka polskiego | 201 |
| Bulla gnieźnieńska | 201 |
| Modlitwy powszechne | 206 |
| Psałterz floriański | 207 |
| Psałterz puławski | 209 |
| Zestawienie psałterzy | 212 |
| Kazania świętokrzyskie | 216 |
| Kazanie na Dzień Trzech Króli | 217 |
| Kazania gnieźnieńskie | 219 |
| Biblia królowej Zofii | 221 |
| Bogurodzica | 224 |
| Posłuchajcie bracia miła | 224 |
| Legenda o św. Aleksym | 225 |
| Wiersz Słoty o zachowaniu się przy stole | 226 |
| Serdeczne pokłonienie | 226 |
| Żywot Pana Jezu Krysta Baltazara Opecia | 227 |
| Roty przysiąg sądowych | 229 |
| poznańskie | 229 |
| kaliskie | 230 |
| warszawskie | 231 |
| krakowskie | 234 |
| Teksty do ćwiczeń z dialektologii | 235 |
| Dialekt śląski | 235 |
| Istebna (Jabłonkowskie) | 235 |
| Czarne (Czadeckie) | 236 |
| Góra św. Anny (Strzeleckie) | 236 |
| Stare Kolnie (Brzeskie) | 237 |
| Dialekt małopolski | 237 |
| Zakopane i Kościelisko (Podhale) | 237 |
| Nowy Targ | 238 |
| Inwałd (pow. wadowicki) | 239 |
| Niedźwiedź (Gorce) | 239 |
| Brzezna-Litacz (Sądeckie) | 239 |
| Krzęcin (pow. krakowski) | 240 |
| Śmigno (pow. tarnowski) | 241 |
| Huta Brzuska (pow. przemyski) | 241 |
| Niedzieliska (pow. zamojski) | 242 |
| Klonów (przysiółek Grębowa) | 242 |
| Mazury (pow. kolbuszowski) | 243 |
| Rudy (Puławskie) | 243 |
| Sulisławice (Sandomierskie) | 243 |
| Laskowa (pow. jędrzejowski) | 244 |
| Kocierzew (Łowickie) | 244 |
| Mała Wieś (Radomszczańskie) | 245 |
| Dialekt wielkopolski | 246 |
| Kwiatków (Kaliskie) | 246 |
| Gorzupia (pow. krotoszyński) | 247 |
| Lubasz (Czarnkowskie) | 247 |
| Krobielewko (pow. skwierzyński) | 248 |
| Ocieszyn (pow. obornicki) | 249 |
| Łopienno (pow. wągrowiecki) | 249 |
| Podróżna (Krajna) | 250 |
| Stobno (Bory Tucholskie) | 250 |
| Turzany (Kujawy) | 251 |
| Siemoń (pow. toruński) | 251 |
| Żegloszcz (Kociewie) | 252 |
| Podlesie Wielkie (pow. kościerski) | 253 |
| Plemięta (pow. grudziądzki) | 253 |
| Dialekt mazowiecki | 254 |
| Ulaszewo (Płockie) | 254 |
| Gózd (pow. miński) | 255 |
| Łukówiec (pow. garwoliński) | 255 |
| Trojanów (pow. miński) | 256 |
| Pieróg (pow. siedlecki) | 257 |
| Dylewo (pow. ostrołęcki) | 257 |
| Charciabałda (pow. ostrołęcki) | 258 |
| Janki Młode | 259 |
| Dłużniewo (pow. płocki) | 259 |
| Maruzek | 260 |
| Siedliska (pow. szczycieński) | 261 |
| Szestno (pow. mrągowski) | 262 |
| Prawdziska (pow. ełcki) | 262 |
| Rygol (pow. suwalski) | 263 |
| Sobolewo (pow. suwalski) | 264 |
| Węgój (pow. reszelski) | 264 |
| Woryty (pow. olsztyński) | 264 |
| Zwierzewo (Ostródzkie) | 265 |
| Złotowo (Lubawskie) | 265 |
| Sztumska Wieś (Malborskie) | 266 |
| Dialekt kaszubski | 267 |
| Izbica (pow. słupski) | 269 |
| Sławoszyno (pow. pucki) | 269 |
| Góra (pow. wejherowski) | 270 |
| Wielka Wieś (pow. pucki) | 271 |
| Skrzeszewo (pow. kartuski) | 271 |
| Jelonowo (pow. kartuski) | 272 |
| Wiele (pow. chojnicki) | 272 |
| Bibliografia | 274 |
| Słownik ważniejszych terminów | 276 |
| Indeks wybranych wyrazów i form | 285 |
Wypożyczaj w abonamencie!
Już od 2,66 zł za ebooka
