POLECAMY
Koszyk
Na tropach przeszłości języka. Fonetyka
Format:
ibuk
siążka składa się z trzech części. W pierwszej zostały omówione wybrane zagadnienia z zakresu historii języka (pochodzenie języka polskiego i rozwój grafii staropolskiej). Druga część jest poświęcona wokalizmowi, czyli rozwojowi samogłosek polskich, w trzeciej części są zawarte wiadomości z zakresu konsonantyzmu, czyli rozwoju spółgłosek. Każda z części jest podzielona na rozdziały poświęcone najważniejszym zjawiskom fonetycznym, które występowały w trakcie rozwoju języka polskiego. Rozdziały rozpoczynają się od pytań, które mogą zadać dociekliwi uczniowie pragnący zrozumieć zasady rządzące współczesną polską fonetyką. Odpowiedzią na te pytania są informacje zawarte w części teoretycznej. Ćwiczenia umieszczone na końcu każdego rozdziału pozwalają utrwalić wiedzę. Całość uzupełnia słowniczek z rekonstrukcjami form omawianych w częściach teoretycznych oraz wykorzystanych w ćwiczeniach, a także wykresy przedstawiające chronologię zmian w systemie polskich głosek.
| Rok wydania | 2013 |
|---|---|
| Liczba stron | 264 |
| Kategoria | Językoznawstwo |
| Wydawca | Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego |
| ISBN-13 | 978-83-7338-913-7 |
| Numer wydania | 1 |
| Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
Ciekawe propozycje
Spis treści
| WSTĘP | 13 |
| CZĘŚĆ I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O POCHODZENIU JĘZYKA POLSKIEGO I ROZWOJU PISOWNI POLSKIEJ 17 | |
| I.1. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO | 19 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 19 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 20 |
| 1. Języki indoeuropejskie | 20 |
| 1.1. Wspólnota praindoeuropejska | 20 |
| 1.2. Rozpad wspólnoty praindoeuropejskiej | 20 |
| 1.3. Języki satemowe i kentumowe | 21 |
| 1.4. Indoeuropejskie rodziny językowe | 22 |
| 1.5. Inne, nienależące do rodziny indoeuropejskiej, języki w Europie | 26 |
| 1.6. Wspólnota bałtosłowiańska | 27 |
| 2. Powstanie języka prasłowiańskiego | 28 |
| 2.1. Słowianie i ich język | 28 |
| 2.2. Rozpad wspólnoty prasłowiańskiej | 30 |
| 2.3. Rozwój grupy zachodniosłowiańskiej | 33 |
| 3. Język prasłowiański | 34 |
| 3.1. Co to jest język prasłowiański | 34 |
| 3.2. Prasłowiański system wokaliczny | 35 |
| 3.3. Prasłowiańskie prawa głosowe | 36 |
| 3.3.1. Prawo korelacji miękkości | 36 |
| 3.3.2. Prawo sylaby otwartej | 37 |
| 3.4. Prasłowiański system konsonantyczny | 38 |
| 3.5. Struktura sylaby prasłowiańskiej | 39 |
| 3.6. Metody badania języka prasłowiańskiego | 40 |
| 3.6.1. Metoda rekonstrukcji wewnętrznej | 40 |
| 3.6.2. Metoda historycznoporównawcza | 41 |
| 3.6.3. Metoda filologiczna | 41 |
| 4. Periodyzacja dziejów języka polskiego | 41 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 45 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 45 |
| Pomoc dydaktyczna | 46 |
| Pytania | 47 |
| Ćwiczenia | 47 |
| I.2. POWSTANIE I ROZWÓJ POLSKIEJ PISOWNI | 49 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 49 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 49 |
| 1. Cyrylica, głagolica i łacinka – alfabety języków słowiańskich | 49 |
| 2. Zapisywanie tekstów staropolskich – transliteracja i transkrypcja | 52 |
| 3. Etapy rozwoju pisowni polskiej | 55 |
| 3.1. Pierwszy okres rozwoju pisowni – grafia niezłożona | 55 |
| 3.2. Staropolskie próby przystosowania alfabetu łacińskiego do polskiego systemu fone¬tycznego – grafia złożona | 57 |
| 3.3. Co zawdzięczamy średniowiecznym twórcom polskiej grafii | 59 |
| 3.4. Co zawdzięcza współczesna polska pisownia średniopolskim reformatorom grafii | 61 |
| 3.5. Najważniejsze zmiany pisowni w dobie nowopolskiej | 62 |
| 4. Zasady polskiej ortografii | 63 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 64 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 64 |
| Pomoc dydaktyczna | 65 |
| Pytania | 65 |
| Ćwiczenia | 66 |
| Praca z tekstem | 68 |
| Część II WOKALIZM 71 | |
| II.1. JERY I WZDŁUŻENIE ZASTĘPCZE | 73 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 73 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 74 |
| 1. Jery i ich rozwój | 74 |
| 1.1. Jery jako element prasłowiańskiego systemu wokalicznego | 74 |
| 1.2. Zanik jerów | 74 |
| 1.3. Wokalizacja jerów | 75 |
| 1.4. Jery w pozycji napiętej | 76 |
| 1.5. Chronologia zaniku jerów | 77 |
| 2. Konsekwencje zaniku i wokalizacji jerów | 78 |
| 2.1. Zniesienie prawa korelacji miękkości | 78 |
| 2.2. Powstanie samodzielnych fonemów miękkich | 78 |
| 2.3. Zanik miękkości spółgłosek wargowych w niektórych pozycjach | 78 |
| 2.4. Zniesienie prawa sylaby otwartej | 79 |
| 2.5. Zanik dźwięczności wygłosowych spółgłosek i ubezdźwięcznienia grup spółgłoskowych | 79 |
| 2.6. Zmiany w strukturze morfemów | 79 |
| 2.7. Wzdłużenie zastępcze | 79 |
| 2.8. Powstanie alternacji e : ø | 81 |
| 2.9. Odmiana nazwisk a zanik i wokalizacja jerów | 81 |
| 3. Anomalie w rozwoju jerów | 82 |
| 3.1. Wyrównania analogiczne w odmianie wyrazów | 82 |
| 3.2. Wyrównania analogiczne w przyimkach | 82 |
| 3.3. Analogiczne e ruchome | 83 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 83 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 84 |
| Pomoc dydaktyczna | 85 |
| Pytania | 85 |
| Ćwiczenia | 86 |
| Praca z tekstem | 89 |
| II.2. PRZEGŁOS | 92 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 92 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 92 |
| 1. Przegłos jako proces językowy | 92 |
| 1.1. Istota przegłosu | 92 |
| 1.2. Zasięg przegłosu w językach słowiańskich | 94 |
| 1.3. Czas trwania przegłosu | 94 |
| 2. Konsekwencje przegłosu | 95 |
| 2.1. Alternacje a : e i o : e | 95 |
| 2.2. Fonologizacja miękkości i defonologizacja fonemów i – y | 96 |
| 3. Anomalie w procesie przegłosu i po jego zakończeniu | 97 |
| 3.1. Wyrównania analogiczne | 97 |
| 3.2. Odstępstwa od przegłosu | 98 |
| 3.3. Przegłos w przyimkach | 98 |
| 3.4. Pozorny brak przegłosu | 99 |
| 3.5. Przegłos w gwarach | 99 |
| Przegłos a nazwy własne | 99 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 100 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 101 |
| Pytania | 101 |
| Ćwiczenia | 102 |
| Praca z tekstem | 104 |
| II.3. METATEZA | 106 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 106 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 106 |
| 1. Przyczyna metatezy | 106 |
| 2. Istota metatezy | 107 |
| 3. Rozwój połączeń dyftongicznych w innych językach | 107 |
| 4. Chronologia zjawiska | 108 |
| 5. Odstępstwa od regularnego przebiegu metatezy | 109 |
| 6. Wpływ języków mniejszości narodowych na nazewnictwo miejscowe Podkarpacia | 109 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 110 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 110 |
| Pytania | 110 |
| Ćwiczenia | 111 |
| Praca z tekstem | 113 |
| II.4. SONANTY | 115 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 115 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 115 |
| 1. Miejsce sonantów w systemie wokalicznym | 115 |
| 2. Rozwój sonantów w językach słowiańskich | 115 |
| 3. Rozwój sonantów w języku polskim | 116 |
| 4. Nieregularny rozwój sonantów | 117 |
| 5. Chronologia procesu | 117 |
| 6. Rozwój sonantów w gwarach | 118 |
| 7. Rozszerzenie grup ir || irz, il || ił | 118 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 120 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 120 |
| Pytania | 121 |
| Ćwiczenia | 121 |
| Praca z tekstem | 123 |
| II.5. SAMOGŁOSKI NOSOWE | 125 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 125 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 125 |
| 1. Rozwój samogłosek nosowych w języku polskim | 125 |
| 1.1. Geneza samogłosek nosowych | 125 |
| 1.2. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych w dobie staropolskiej | 126 |
| 1.3. Rozwój samogłosek nosowych w dobie średniopolskiej | 127 |
| 2. Pochodzenie współczesnych samogłosek nosowych | 128 |
| 3. Procesy fonetyczne, którym podlegały samogłoski nosowe | 128 |
| 3.1. Przegłos | 128 |
| 3.2. Pochodzenie alternacji ą : ę w języku polskim | 129 |
| 3.3. Utrata nosowości i wtórna nosowość | 130 |
| 4. Rozwój samogłosek nosowych w gwarach | 130 |
| 5. Archaizmy w zapisie samogłosek nosowych | 130 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 131 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 131 |
| Pomoc dydaktyczna | 132 |
| Pytania | 132 |
| Ćwiczenia | 132 |
| Praca z tekstem | 134 |
| II.6. ILOCZAS. ROZWÓJ PRASŁOWIAŃSKICH SAMOGŁOSEK DŁUGICH I KRÓTKICH W JĘZYKU POLSKIM | 137 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 137 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 137 |
| 1. Iloczas w języku prasłowiańskim | 137 |
| 2. Zmiany w długości samogłosek w dobie staropolskiej | 138 |
| 2.1. Iloczas jako kategoria fonologiczna | 138 |
| 2.2. Wzdłużenie zastępcze | 139 |
| 2.3. Kontrakcje | 139 |
| 2.4. Wpływ spółgłosek półotwartych | 141 |
| 2.5. Inne zmiany | 142 |
| 3. Zanik iloczasu i jego przyczyny | 142 |
| 3.1. Datowanie zaniku iloczasu | 142 |
| 3.2. Przyczyny zaniku iloczasu w języku polskim | 143 |
| 4. Zanik iloczasu i jego konsekwencje | 143 |
| 4.1. Powstanie, rozwój oraz zanik samogłosek pochylonych w języku ogólnym | 143 |
| 4.2. Rozwój samogłosek pochylonych w gwarach | 145 |
| 4.3. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych | 146 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 147 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 147 |
| Pytania | 147 |
| Ćwiczenia | 148 |
| Praca z tekstem | 149 |
| II.7. WOKALIZM – POWTÓRZENIE | 151 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 151 |
| 1. Późnoprasłowiański system wokaliczny | 151 |
| 2. Najważniejsze zmiany w systemie samogłoskowym na gruncie języka polskiego | 151 |
| 2.1. Okres staropolski | 151 |
| 2.2. Okres średniopolski | 152 |
| 2.3. Okres nowopolski | 152 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 153 |
| Pytania i polecenia | 153 |
| Ćwiczenia | 153 |
| Teksty do analizy wokalicznej | 155 |
| CZĘŚĆ III KONSONANTYZM | 159 |
| III.1. PALATALIZACJE PRASŁOWIAŃSKIE | 161 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 161 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 161 |
| 1. Tendencje rozwojowe prasłowiańskiego systemu konsonantycznego | 161 |
| 2. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania j | 163 |
| 2.1. Jotacyzacja spółgłosek tylnojęzykowych | 163 |
| 2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych | 164 |
| 2.2.1. Jotacyzacja spółgłosek zębowych zwartych | 164 |
| 2.2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych szczelinowych | 164 |
| 2.2.3. Jotacyzacja spółgłosek zębowych półotwartych | 165 |
| 2.3. Jotacyzacja spółgłosek wargowych | 165 |
| 2.4. Jotacyzacja grup spółgłoskowych | 166 |
| 3. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania samogłosek szeregu przedniego – palatalizacje prasłowiańskie | 167 |
| 3.1. Pierwsza palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 168 |
| 3.1.1. Istota procesu | 168 |
| 3.1.2. Czas działania pierwszej palatalizacji | 168 |
| 3.1.3. Konsekwencje pierwszej palatalizacji | 168 |
| 3.2. Druga palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 169 |
| 3.2.1. Istota procesu | 169 |
| 3.2.2. Czas działania drugiej palatalizacji | 170 |
| 3.2.3. Efekty drugiej palatalizacji | 170 |
| 3.3. Trzecia palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych | 171 |
| 3.3.1. Istota trzeciej palatalizacji | 171 |
| 3.3.2. Czas działania trzeciej palatalizacji | 171 |
| 3.3.3. Efekty trzeciej palatalizacji | 172 |
| 3.4. Palatalizacja grup spółgłoskowych | 172 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 173 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 173 |
| Pomoc dydaktyczna | 174 |
| Pytania | 175 |
| Ćwiczenia | 175 |
| Praca z tekstem | 179 |
| III.2. ZMIANY MIĘKKOŚCI SPÓŁGŁOSEK W JĘZYKU POLSKIM 180 | |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 180 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 180 |
| 1. Spółgłoski miękkie w przedpolskim systemie konsonantycznym | 180 |
| 1.1. Przedpolski system konsonantyczny w podręcznikach do gramatyki historycznej języka polskiego i w innych opracowaniach | 180 |
| 1.2. Spółgłoski miękkie i rodzaje miękkości w przedpolskim systemie konsonantycznym | 181 |
| 2. Fonologizacja miękkości | 187 |
| 2.1. Istota procesu | 187 |
| 2.2. Przyczyny fonologizacji miękkości | 187 |
| 3. Polskie procesy palatalizacyjne | 188 |
| 3.1. Przyczyny palatalizacji spółgłosek półpalatalnych | 188 |
| 3.2. Palatalizacje spółgłosek zębowych | 188 |
| 3.2.1. Istota procesu | 188 |
| 3.2.2. Czas działania palatalizacji | 189 |
| 3.2.3. Konsekwencje palatalizacji | 189 |
| 3.2.4. Realizacja kontynuantów półpalatalnych spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych w gwarach i języku kaszubskim | 190 |
| 3.2.5. Rozwój miękkości spółgłosek w grupach: st, zd | 190 |
| 3.3. Palatalizacje spółgłosek wargowych | 191 |
| 3.3.1. Istota procesu | 191 |
| 3.3.2. Realizacja kontynuantów półpalatalnych i palatalnych spółgłosek wargowych w gwarach | 191 |
| 3.4. Palatalizacje spółgłosek półotwartych | 192 |
| 3.4.1. Rozwój spółgłoski r’ | 192 |
| 3.4.2. Konsekwencje rozwoju r’ | 193 |
| 3.4.3. Rozwój r’ w gwarach | 194 |
| 3.5. Palatalizacje spółgłosek tylnojęzykowych | 194 |
| 3.5.1. Istota procesu palatalizacji spółgłosek k, g (czwartej palatalizacji polskiej) | 195 |
| 3.5.2. Czas działania czwartej palatalizacji polskiej | 196 |
| 3.5.3. Ewolucja wymowy połączeń g’e oraz x’i w wyrazach obcych | 196 |
| 3.5.4. Spółgłoski k’, g’ w gwarach i w języku kaszubskim | 197 |
| 4. Polskie procesy depalatalizacyjne | 197 |
| 4.1. Utrata miękkości spółgłosek po zaniku samogłosek przednich | 198 |
| 4.2. Depalatalizacja spółgłosek c’, ӡ’, š̍ , ž̍ , č̍, ǯ̍, rž | 198 |
| 4.2.1. Czas działania depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim | 199 |
| 4.2.2. Depalatalizacja š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍ w polskich gwarach | 199 |
| 4.2.3. Konsekwencje depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim | 200 |
| 4.3. Utrata miękkości spółgłosek p’, b’, m’, v’ przed spółgłoskami i w wygłosie wyrazu | 200 |
| 4.4. Wpływ języka czeskiego | 201 |
| 4.5. Utrata miękkości l w sąsiedztwie samogłosek innych niż i | 201 |
| 5. Powstanie nowych spółgłosek spalatalizowanych | 202 |
| 6. Palatalizacje i depalatalizacje a nazwy własne | 202 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 203 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 204 |
| Pytania | 204 |
| Ćwiczenia | 205 |
| Praca z tekstem | 207 |
| III.3. PRZEOBRAŻENIA W SYSTEMIE SPÓŁGŁOSKOWYM NIEZWIĄZANE Z MIĘKKOŚCIĄ | 210 |
| Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy | 210 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 210 |
| 1. Dzieje głosek [i̯] i[u̯ ] | 210 |
| 1.1. Miejsce joty i u niezgłoskotwórczego w systemie głosek polskich | 210 |
| 1.2. Geneza joty i jej rozwój | 211 |
| 1.3. Geneza prasłowiańskiej półsamogłoski *u̯ i przekształcanie się *u̯≥ v. Powstanie u niezgłoskotwórczego na gruncie polskim | 213 |
| 1.4. Protetyczne [i̯] i[u̯ ] w języku prasłowiańskim i polskim | 215 |
| 1.4.1. Prejotacje w okresie przedpolskim | 215 |
| 1.4.2. Labializacje w okresie przedpolskim | 216 |
| 1.4.3. Głoski protetyczne w epoce staropolskiej | 216 |
| 1.4.4. Spółgłoski protetyczne w gwarach | 216 |
| 2. Powstanie spółgłoski f | 217 |
| 3. Zmiany w obrębie grup spółgłoskowych | 218 |
| 3.1. Dysymilacje | 219 |
| Okres przedpolski | 219 |
| Okres polski | 219 |
| 3.2. Upodobnienia | 221 |
| 3.2.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności | 221 |
| 3.2.1.1. Ubezdźwięcznienia w wygłosie | 221 |
| 3.2.1.2. Ubezdźwięcznienia i udźwięcznienia w śródgłosie | 222 |
| 3.2.2. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji | 223 |
| 3.2.3. Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy | 224 |
| 3.3. Uproszczenia grup spółgłoskowych | 224 |
| 3.4. Wzbogacenia grup spółgłoskowych | 228 |
| Jak uniknąć najczęstszych błędów | 228 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 228 |
| Pytania | 229 |
| Ćwiczenia | 229 |
| Praca z tekstem | 231 |
| III.4. KONSONANTYZM – POWTÓRZENIE | 233 |
| Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego | 233 |
| 1. Wczesnoprasłowiański system konsonantyczny | 233 |
| 2. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka prasłowiańskiego | 233 |
| 3. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka polskiego | 234 |
| 3.1. Okres staropolski | 234 |
| 3.2. Okres średniopolski | 234 |
| 3.3. Okres nowopolski | 235 |
| Odsyłacze do podręczników i opracowań | 235 |
| Pytania | 235 |
| Ćwiczenia | 236 |
| Praca z tekstem | 238 |
| INDEKS REKONSTRUKCJI PRASŁOWIAŃSKICH | 241 |
| BIBLIOGRAFIA | 258 |
| Opracowania | 258 |
| Słowniki | 261 |
| Teksty, których fragmenty wykorzystano w ćwiczeniach | 262 |
| WYKAZ SKRÓTÓW | 263 |
| Skróty bibliograficzne | 263 |
| Skróty nazw zabytków języka polskiego | 263 |
| Pozostałe skróty | 263 |
Wypożyczaj w abonamencie!
Już od 2,66 zł za ebooka
