Prezentowana monografia stawia sobie za cel ukazanie literackich wizerunków Arabek i Persjanek z IV–VIII w., które odnaleźć można w utworach cerkiewnosłowiańskich (przede wszystkim – proweniencji staroruskiej) z XI–XVI w. W trzech pierwszych rozdziałach znajdzie Czytelnik omówienie obrazu kobiet, żyjących na Bliskim Wschodzie w erze przedmuzułmańskiej: mieszkanek perskiego imperium Sasanidów (224–651), ale nade wszystko – członkiń wielu plemion arabskich, znajdujących się we wspomnianym okresie na różnym stopniu rozwoju społecznego i cywilizacyjnego, będących wyznawczyniami tradycyjnych bóstw pogańskich, chrześcijaństwa, judaizmu lub zoroastryzmu. Rozdział czwarty poświęcony został pierwszym muzułmankom, tj. żonom i córkom proroka Mahometa, a piąty – małżonce jednego z kalifów z dynastii Umajjadów (661–750).
Materiał badawczy stanowią teksty, powstałe kilka stuleci po opisywanych w nich wydarzeniach i na odmiennym kulturowo obszarze, tj. w środowisku Słowian, którzy przyjąwszy chrześcijaństwo w obrządku wschodnim, weszli w sferę bezpośredniego oddziaływania cywilizacji bizantyńskiej (Bułgarzy, Serbowie, Rusini). Podstawą analizy są przede wszystkim teksty staroruskie, zebrane przez autorkę w znacznej mierze w latach 2017–2021, w toku bezpośrednich badań nad materiałem rękopiśmiennym, prowadzonych w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w St. Petersburgu oraz w zbiorach trzech instytucji moskiewskich: Rosyjskiej Biblioteki Państwowej, Państwowego Muzeum Historycznego i Rosyjskiego Państwowego Archiwum Akt Dawnych.
*
Książka Zofii A. Brzozowskiej odsłania przed Czytelnikiem praktycznie nieznany świat literackiego postrzegania – przez chrześcijańskich, średniowiecznych greckich i ruskich pisarzy – kobiet kręgu orientalnego w okresie poprzedzającym nastanie islamu oraz po jego ukształtowaniu na Półwyspie Arabskim i poza nim. Historie tych kobiet, pod piórami greckich i ruskich pisarzy miały posiadać także walor dydaktyczny dla ówczesnego czytelnika lub słuchacza. I niewątpliwie posiadały, Autorka to właściwie wydobyła. Transmisja tych przekazów źródłowych – nierzadko zdeformowanych z różnych względów – do Bizancjum, potem na Ruś, ukazuje stopień zainteresowania zdawałoby się egzotycznym, odmiennym wyznaniowo, odległym światem.
Dr hab. Zdzisław Pentek, prof. UAM Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

• islam
• Arabowie
• literatura staroruska
• literatura cerkiewnosłowiańska
• historia kobiet bliskowschodnich
• literatura bizantyńska