Podstawy biologii komórki t. 1

1 opinia

Format:

epub, mobi, ibuk

DODAJ DO ABONAMENTU

WYBIERZ RODZAJ DOSTĘPU

107,10  119,00

Format: epub, mobi

 

Dostęp online przez myIBUK

WYBIERZ DŁUGOŚĆ DOSTĘPU

Cena początkowa: 119,00 zł (-10%)

Najniższa cena z 30 dni: 59,50 zł  


107,10

w tym VAT

TA KSIĄŻKA JEST W ABONAMENCIE

Już od 24,90 zł miesięcznie za 5 ebooków!

WYBIERZ SWÓJ ABONAMENT

Jest to tłumaczenie piątego wydania bardzo popularnego w świecie podręcznika biologii komórki, który w niezwykle przystępny sposób przedstawia złożoność funkcjonowania najmniejszej jednostki życia - komórki. W porównaniu z drugim wydaniem zostało ono zaktualizowane i znacznie zmienione, dwa rozdziały dotyczące podziału komórki i kontroli cyklu komórkowego połączono w jeden, przy czym objętość podręcznika nie uległa zmianie.


Znakomite wprowadzenie w skomplikowane zagadnienia budowy i funkcjonowania komórek z podkreśleniem ich znaczenia dla zdrowia człowieka. Obecne wydanie, oprócz uzupełnienia tekstu o najnowsze odkrycia naukowe, w tym wynikające z coraz lepszego poznania genomu człowieka, omawia nowe zagadnienia poświęcone mechanizmom regulacji ekspresji genów, manipulowania aktywnością genów i potencjałowi tkwiącemu w komórkach macierzystych. W podręczniku położono akcent na przejrzystość. Tekst jest krótki, natomiast wiodącą rolę spełniają liczne wielobarwne poglądowe rysunki; niektóre zgromadzone w dwustronicowych panelach problemowych. Każdy rozdział zawiera: streszczenie, hasła kluczowe i pytania związane z tekstem i/lub rysunkami – odpowiedzi są na końcu książki.


Wydanie polskie podzielone jest na 2 części.


W części 1 omówione zostały chemiczne składniki komórki oraz podstawy zasilania energetycznego procesów życiowych. W omawianiu makrocząsteczek skoncentrowano się na białkach i kwasach nukleinowych, co stanowi doskonałe wprowadzenie do przedstawienia podstawowych zagadnień biologii molekularnej, czyli procesów replikacji materiału genetycznego, jego naprawy i rekombinacji, a także ekspresji i ewolucji genów.


W części 2 omówione zostały podstawowe mechanizmy i kluczowe dla życia procesy zachodzące w komórkach, związane m.in. z przemianami energetycznymi, transportem substancji i komunikowaniem się komórek. W końcowej części znajdują się rozdziały poświęcone podziałom komórkowym i mechanizmom ich regulacji, umożliwiającym odnawianie się komórek i ich specjalizację, ale także zaburzeniom tych procesów prowadzącym do mutacji, śmierci komórek i powstawania komórek nowotworowych.


Podręcznik dla studentów: biologii, biotechnologii, bioinformatyki, medycyny i różnych działów nauk o zdrowiu oraz nauk rolniczych; dla początkujących pracowników nauki w tych dziedzinach, a także dla uczniów szkół średnich oraz osób ciekawych świata komórek.


Rok wydania2019
Liczba stron450
KategoriaBiologia molekularna
WydawcaWydawnictwo Naukowe PWN
ISBN-13978-83-01-20817-2
Numer wydania3
Język publikacjipolski
Informacja o sprzedawcyePWN sp. z o.o.

INNE EBOOKI AUTORA

Ciekawe propozycje

Spis treści

  Rozdział 1 Komórki: podstawowe jednostki życia 1
    Jedność i różnorodność komórek    2
      Komórki różnią się niezmiernie wyglądem i funkcją    2
      Wszystkie żywe komórki funkcjonują, opierając się na podobnych podstawowych procesach chemicznych    3
      Żywe komórki są samopowielającymi się zbiorami katalizatorów    4
      Wszystkie żyjące komórki prawdopodobnie wyewoluowały z tej samej prakomórki    5
      Geny dostarczają instrukcji o formie, funkcji oraz zachowaniu komórek i organizmów    6
    Komórki pod mikroskopem    6
      Wynalezienie mikroskopu świetlnego doprowadziło do odkrycia komórek    7
      Mikroskopy świetlne ujawniają niektóre składniki komórki    8
      Szczegóły struktury komórki można ujawnić w mikroskopie elektronowym    10
    Komórka prokariotyczna    11
      Prokarionty to najliczniejsze i najbardziej zróżnicowane komórki na Ziemi    15
      Świat prokariontów jest podzielony na dwie domeny:
      Bacteria i Archaea    16
    Komórka eukariotyczna    16
      Jądro komórkowe jest magazynem informacji    17
      Mitochondria wytwarzają użyteczną energię z cząsteczek pożywienia    18
      Chloroplasty przechwytują energię światła słonecznego    18
      Błony wewnętrzne tworzą przedziały wewnątrzkomórkowe o odmiennych funkcjach    20
      Cytozol jest stężonym uwodnionym żelem dużych i małych cząsteczek    22
      Cytoszkielet jest odpowiedzialny za ukierunkowane ruchy komórek    22
      Cytozol nie jest układem statycznym    24
      Początkowo komórki eukariotyczne mogły być komórkami drapieżnymi    24
    Organizmy modelowe    28
      Biolodzy molekularni skupili swe wysiłki na E. coli    28
      Drożdże piekarnicze są prostymi eukariontami    29
      Arabidopsis wybrano jako roślinę modelową    29
      Wśród zwierząt modelowych są muszki, nicienie, ryba i mysz    30
      Biolodzy zajmują się również badaniami ludzi i ich komórek    33
      Porównywanie sekwencji genomów ujawnia wspólne dziedzictwo życia    35
      Genomy zawierają dużo więcej niż geny    36
  Rozdział 2 Chemiczne składniki komórek 41
    Wiązania chemiczne    42
      W skład komórek wchodzi niewiele rodzajów atomów    42
      O reakcjach między atomami decydują elektrony ich zewnętrznej powłoki    43
      Wiązania kowalencyjne powstają przez wspólne użytkowanie elektronów    46
      Niektóre wiązania kowalencyjne powstają w wyniku wspólnego użytkowania więcej niż jednej pary elektronów    47
      Elektrony w wiązaniach kowalencyjnych są często użytkowane nierównomiernie    47
      Wiązania kowalencyjne są wystarczająco silne, aby przetrwać warunki wewnątrz komórki    48
      Wiązania jonowe powstają przez przyjęcie i oddanie elektronów    48
      Wiązania wodorowe są ważnymi wiązaniami niekowalencyjnymi w wielu cząsteczkach biologicznych    49
      Cztery rodzaje słabych wiązań umożliwiają oddziaływanie cząsteczek w komórce    50
      Niektóre polarne cząsteczki w wodzie tworzą kwasy i zasady    51
    Cząsteczki w komórkach    53
      Komórki zbudowane są ze związków węgla    53
      Komórki zawierają cztery główne rodziny małocząsteczkowych związków organicznych    54
      Cukry są dla komórek źródłem energii i stanowią podjednostki polisacharydów    54
      Kwasy tłuszczowe są składnikami błon komórkowych    57
      Aminokwasy są jednostkami monomerycznymi białek    58
      Nukleotydy są jednostkami monomerycznymi DNA i RNA    59
    Makrocząsteczki w komórkach    61
      Makrocząsteczki mają określoną sekwencję jednostek monomerycznych    62
      Wiązania niekowalencyjne nadają dokładnie określony
      kształt makrocząsteczkom    65
      Wiązania niekowalencyjne umożliwiają makrocząsteczkom wybiórcze wiązanie innych cząsteczek    65
  Rozdział 3 Energia, kataliza i biosynteza 85
    Wykorzystywanie energii przez komórki    86
      Porządek biologiczny jest możliwy dzięki uwalnianiu energii cieplnej z komórek    87
      Komórki mogą przekształcać energię z jednej formy w drugą    89
      Organizmy fotosyntetyzujące wykorzystują światło słoneczne do syntezy cząsteczek organicznych    90
      Komórki uzyskują energię w wyniku utleniania cząsteczek organicznych    91
      Utlenianie i redukcja wiążą się z przenoszeniem elektronów    92
    Energia swobodna i kataliza    93
      Reakcje chemiczne przebiegają w kierunku, który prowadzi do utraty energii swobodnej    93
      Enzymy obniżają energię potrzebną do zapoczątkowania reakcji spontanicznych    94
      Zmiana energii swobodnej decyduje o możliwości zajścia reakcji    95
      ΔG zmienia się, gdy reakcja zmierza w kierunku równowagi    96
      Zmiana standardowej energii swobodnej, ΔG°, umożliwia porównanie energetyki różnych reakcji    100
      Stała równowagi jest wprost proporcjonalna do ΔG°    100
      W złożonych reakcjach stała równowagi obejmuje stężenia wszystkich substratów i produktów    101
      Stała równowagi także wskazuje na siłę niekowalencyjnych oddziaływań wiążących    102
      Dla sekwencji reakcji wartości zmian energii swobodnej dodają się    102
      Reakcje katalizowane przez enzymy zależą od szybkich zderzeń cząsteczek    103
      Odziaływania niekowalencyjne umożliwiają enzymom wiązanie specyficznych cząsteczek    104
    Aktywowane nośniki a biosynteza    105
      Powstawanie aktywowanych nośników jest sprzężone z reakcją energetycznie korzystną    108
      ATP jest aktywowanym nośnikiem najczęściej wykorzystywanym w komórce    109
      Energia magazynowana w ATP jest często wykorzystywana do łączenia dwóch cząsteczek    110
      NADH i NADPH są aktywowanymi nośnikami elektronów    110
      NADPH i NADH odgrywają różne role w komórkach    112
      Komórki wykorzystują wiele innych aktywowanych nośników    113
      Synteza biopolimerów wymaga dostarczenia energii    114
  Rozdział 4 Struktura i funkcja białek 121
    Struktura przestrzenna i budowa białek    123
      Strukturę przestrzenną białek określa ich sekwencja aminokwasowa    123
      Białka zwijają się do konformacji o najniższej energii    126
      Białka wykazują wielką różnorodność skomplikowanych struktur przestrzennych    128
      Helisa α i harmonijka β to powszechnie występujące sposoby zwijania się białka    130
      Helisy to uprzywilejowany motyw konstrukcyjny struktur biologicznych    130
      Harmonijki β to motyw konstrukcyjny sztywnego rdzenia wielu białek    132
      Białka nieprawidłowo zwijające się mogą tworzyć struktury amyloidowe o działaniu chorobotwórczym    133
      Białka mają kilka poziomów organizacji    134
      Białka zawierają także odcinki o stosunkowo niewielkiej strukturalizacji    134
      Tylko nieliczne z wielu możliwych łańcuchów polipeptydowych to funkcjonalne białka    135
      Białka można grupować w rodziny    136
      Cząsteczki większych białek zawierają często więcej niż jeden łańcuch polipeptydowy    136
      Białka mogą układać się w filamenty, arkusze lub kule    138
      Niektóre rodzaje białek mają kształt wydłużonych włókien    138
      Białka zewnątrzkomórkowe są często stabilizowane przez poprzeczne wiązania kowalencyjne    140
    Jak działają białka    141
      Wszystkie białka wiążą się z innymi cząsteczkami    141
      Ludzkie komórki produkują miliardy różnych przeciwciał, każde z innym miejscem wiążącym antygen    142
      Enzymy są silnymi i bardzo swoistymi katalizatorami    143
      Enzymy zasadniczo zwiększają szybkość reakcji chemicznych    146
      Lizozym ilustruje pracę enzymu    147
      Wiele leków hamuje enzymy    151
      Ścisłe związanie małych cząsteczek daje białkom dodatkowe funkcje    152
    Jak kontrolowane są białka    153
      Aktywność katalityczna enzymów jest często regulowana przez inne cząsteczki    153
      Enzymy allosteryczne mają dwa lub więcej miejsc wiążących, które oddziałują ze sobą    155
      Fosforylacja może kontrolować aktywność białka, wywołując zmianę konformacyjną    156
      Modyfikacje kowalencyjne białek także kontrolują lokalizację białek i oddziaływania między nimi    157
      Białka regulatorowe wiążące GTP są regulowane w wyniku cyklicznego uzyskiwania i utraty grupy fosforanowej    158
      Hydroliza ATP pozwala białkom motorycznym wytwarzać w komórce ukierunkowany ruch    159
      Białka często tworzą duże kompleksy, które działają jak maszyny białkowe    160
      Kompleksy białkowe tworzą się dzięki rusztowaniom    160
      Słabe oddziaływania pomiędzy makrocząsteczkami mogą wytwarzać duże, biochemicznie zróżnicowane przedziały subkomórkowe    161
    Jak badane są białka    162
      Białka można oczyszczać z komórek lub tkanek    163
      Określenie struktury białka rozpoczyna się od poznania jego sekwencji aminokwasowej    164
      Techniki inżynierii genetycznej umożliwiają masową produkcję, projektowanie i analizę niemal każdego białka    165
      Pokrewieństwo między białkami pozwala na przewidywanie ich struktury i funkcji    166
  Rozdział 5 DNA i chromosomy 177
    Struktura DNA    178
      Cząsteczka DNA składa się z dwóch komplementarnych łańcuchów polinukleotydowych    179
      Struktura DNA umożliwia funkcjonowanie mechanizmu dziedziczenia    180
    Struktura chromosomów eukariotycznych    182
      Eukariotyczny DNA jest upakowany w wiele chromosomów    183
      Chromosomy organizują i przenoszą informację genetyczną    184
      Do replikacji i segregacji chromosomów wymagane są wyspecjalizowane sekwencje DNA    185
      Chromosomy interfazowe występują w jądrze w sposób zorganizowany    186
      DNA w chromosomach zawsze jest mocno skondensowany    187
      Podstawowymi jednostkami struktury chromosomu eukariotycznego są nukleosomy    188
      Chromosomy mają kilka poziomów upakowania DNA    190
    Regulacja struktury chromosomów    192
      Zmiany w strukturze nukleosomu umożliwiają dostęp do DNA    192
      Chromosomy interfazowe zawierają zarówno skondensowane, jak i rozluźnione formy chromatyny    193
  Rozdział 6 Replikacja i naprawa DNA    203
    Replikacja DNA    204
      Parowanie zasad umożliwia replikację DNA    204
      Synteza DNA zaczyna się w miejscu początku replikacji    205
      W miejscu początku replikacji tworzy się dwoje widełek replikacyjnych    205
      Polimeraza DNA wykorzystuje wyjściowe nici DNA jako matryce w syntezie DNA    209
      Widełki replikacyjne są asymetryczne    210
      Polimeraza DNA koryguje swoje błędy    211
      Krótkie fragmenty RNA służą jako startery do syntezy DNA    212
      Białka w widełkach replikacyjnych współpracują, tworząc aparat replikacyjny    214
      Telomeraza umożliwia replikacje końców chromosomów eukariotycznych    217
      Długość telomerów jest różna dla różnych typów komórek i zależy od ich wieku    218
    Naprawa DNA    219
      W komórkach ciągle dochodzi do uszkodzeń DNA    219
      Komórki dysponują licznymi mechanizmami naprawy DNA    221
      System naprawy źle dopasowanych par zasad usuwa błędy replikacji DNA, które uniknęły korekty    222
      Naprawa dwuniciowych pęknięć DNA wymaga odrębnej strategii    224
      Rekombinacja homologiczna potrafi bezbłędnie naprawiać dwuniciowe pęknięcia DNA    225
      Problemy z naprawą uszkodzeń DNA mogą mieć poważne konsekwencje dla komórki lub organizmu    226
      Zapis dokładności replikacji i naprawy DNA jest zachowany w sekwencjach genomowych    227
  Rozdział 7 Od DNA do białek: Jak komórki odczytują swój genom? 233
    Od DNA do RNA    234
      Odcinki sekwencji DNA są przepisywane na RNA    235
      Podczas transkrypcji powstaje RNA komplementarny wobec jednej z nici DNA    236
      W komórkach powstają różne rodzaje RNA    238
      Sygnały w DNA pokazują polimerazie RNA miejsca początku i końca transkrypcji    239
      Inicjacja transkrypcji genów eukariotycznych jest złożonym procesem    241
      Ogólne czynniki transkrypcyjne są niezbędnie potrzebne eukariotycznej polimerazie RNA    242
      Cząsteczki eukariotycznego mRNA dojrzewają w jądrze komórkowym    243
      U eukariontów geny kodujące białka są przerywane sekwencjami niekodującymi nazywanymi intronami    245
      Introny są usuwane z cząsteczek pre-mRNA w procesie splicingu    245
      Synteza i dojrzewanie RNA zachodzą w „fabrykach” w jądrze komórkowym    248
      Dojrzałe cząsteczki eukariotycznego mRNA są eksportowane z jądra komórkowego    248
      Cząsteczki mRNA ostatecznie ulegają degradacji w cytoplazmie    249
    Od RNA do białka    250
      Informacja w sekwencji mRNA jest zakodowana w postaci zestawów trójek nukleotydów    250
      Cząsteczki tRNA dopasowują aminokwasy do kodonów mRNA    254
      Swoiste enzymy łączą cząsteczki tRNA z właściwymi aminokwasami    255
      Informacja zawarta w mRNA jest odczytywana w rybosomach    256
      Rybosom jest rybozymem    259
      Specjalne kodony mRNA informują rybosom o tym, gdzie zacząć i gdzie skończyć syntezę białka    260
      Białka powstają na polirybosomach    261
      Inhibitory syntezy białka u prokariontów są stosowane jako antybiotyki    262
      Kontrolowany rozkład białek pomaga w regulacji ilości każdego białka w komórce    263
      Droga od DNA do białka obejmuje wiele etapów    264
    RNA i początki życia    266
      Życie wymaga autokatalizy    266
      RNA może przechowywać informację oraz katalizować reakcje chemiczne    267
      RNA jest uważany za starszy ewolucyjnie niż DNA    268
  Rozdział 8 Kontrola ekspresji genów 273
    Przegląd ekspresji genów    274
      Różne typy komórek organizmu wielokomórkowego zawierają ten sam DNA    274
      Różne typy komórek produkują odmienne zestawy białek    275
      Komórka może zmieniać ekspresję swoich genów w odpowiedzi na sygnały zewnętrzne    276
      Ekspresja genów może być regulowana na różnych etapach ścieżki prowadzącej od DNA przez RNA do białka    276
    Jak regulowana jest transkrypcja    277
      Regulatory transkrypcji wiążą się z regulatorowymi sekwencjami DNA    277
      Przełączniki transkrypcji pozwalają komórkom reagować na zmiany środowiskowe    279
      Represory wyłączają geny a aktywatory je włączają    280
      Operon Lac jest kontrolowany przez aktywator i represor    281
      Eukariotyczne regulatory transkrypcji kontrolują ekspresję genów na odległość    282
      Eukariotyczne regulatory transkrypcji wspomagają inicjację transkrypcji, rekrutując białka modyfikujące chromatynę    283
      Organizacja chromosomów w wypętlone domeny pozwala kontrolować sekwencje wzmacniające    284
    Powstawanie wyspecjalizowanych typów komórek    284
      Geny eukariotyczne są kontrolowane przez kombinację regulatorów transkrypcji    285
      Jedno białko może koordynować ekspresję różnych genów    288
      Kontrola kombinatoryczna może prowadzić do powstawania różnych typów komórek    289
      Pojedynczy regulator transkrypcji może doprowadzić do powstania całego organu    290
      Regulatory transkrypcji mogą być wykorzystywane do ukierunkowanego doświadczalnie wytwarzania specyficznych typów komórek w hodowli    291
      Komórki zróżnicowane zachowują swoją tożsamość    292
    Kontrola potranskrypcyjna    294
      Cząsteczki mRNA zawierają sekwencje, które kontrolują ich translację    294
      Regulatorowe RNA kontrolują ekspresję tysięcy genów    295
      Cząsteczki mikroRNA kierują docelowy mRNA do degradacji    295
      Cząsteczki małego interferującego RNA chronią komórki przed infekcjami    296
      Tysiące różnych cząsteczek długiego niekodującego RNA także mogą regulować aktywność genów ssaków    298
  Rozdział 9 Ewolucja genów i genomów 303
    Źródła zmienności genetycznej    304
      W organizmach rozmnażających się płciowo tylko zmiany w komórkach linii rozrodczej są przekazywane potomstwu    305
      Mutacje punktowe są spowodowane niedoskonałością prawidłowych mechanizmów kopiowania i naprawy DNA    306
      Mutacje mogą również zmienić regulację ekspresji genu    308
      Rodziny pokrewnych genów powstają w wyniku duplikacji DNA    308
      Duplikacje i dywergencja wytworzyły rodzinę genów globin    310
      Duplikacje całych genomów ukształtowały historię ewolucyjną wielu gatunków    312
      Nowe geny mogą być utworzone przez tasowanie egzonów    312
      Mobilne elementy genetyczne miały wielki wpływ na ewolucję genomów    313
      Geny mogą być wymieniane między organizmami w wyniku horyzontalnego transferu genów    314
    Rekonstrukcja rodowego drzewa życia    315
      Zmiany genetyczne, które zapewniają przewagę selekcyjną, prawdopodobnie zostaną zachowane    315
      Genomy blisko spokrewnionych gatunków są podobne zarówno pod względem organizacji, jak i sekwencji    316
      Funkcjonalnie ważne rejony genomu to wyspy konserwowanych sekwencji DNA    316
      Analizy porównawcze genomów wskazują, że genomy kręgowców szybko zyskują i tracą DNA    319
      Konserwowanie sekwencji pozwala śledzić nawet najbardziej odległe pokrewieństwo ewolucyjne    320
    Ruchome elementy genetyczne i wirusy    321
      Ruchome elementy genetyczne kodują składniki, których potrzebują do przemieszczania się    321
      Genom człowieka zawiera dwie główne rodziny elementów transpozycyjnych    322
      Wirusy mogą przemieszczać się pomiędzy komórkami i organizmami    323
      Retrowirusy odwracają normalny przepływ informacji genetycznej    325
    Badanie genomu człowieka    327
      Sekwencje nukleotydowe ludzkich genomów pokazują, jak rozmieszczone są nasze geny    327
      Różnice w regulacji genów mogą pomóc w wyjaśnieniu, dlaczego zwierzęta o podobnych genomach bywają tak różne    332
      Genom wymarłych neandertalczyków częściowo ujawnia, co czyni nas ludźmi    332
      Zmienność genomów nadaje nam cechy jednostkowe, ale jak?    333
  Rozdział 10 Analizowanie struktury i funkcji genów    339
    Izolowanie i klonowanie cząsteczek DNA    340
      Enzymy restrykcyjne rozcinają cząsteczki DNA w swoistych miejscach    341
      Elektroforeza żelowa umożliwia rozdział fragmentów DNA różniących się długością    341
      Klonowanie DNA rozpoczyna się od uzyskania rekombinowanego DNA    343
      Rekombinowany DNA może być kopiowany w komórkach bakteryjnych    343
      Cały genom może być zawarty w bibliotece DNA    345
      Hybrydyzacja jest czułą metodą wykrywania swoistych sekwencji nukleotydowych    346
    Klonowanie DNA metodą PCR    347
      PCR wykorzystuje polimerazę DNA i swoiste startery do amplifikacji sekwencji DNA w probówce    348
      PCR może być wykorzystywany w diagnostyce i medycynie sądowej    349
    Sekwencjonowanie DNA    352
      Sekwencjonowanie metodą dideoksy polega na analizie łańcuchów DNA, których synteza zatrzymywana jest w każdej pozycji    352
      Techniki sekwencjonowania nowej generacji umożliwiają szybsze i tańsze sekwencjonowanie genomów    353
      Analizy porównawcze genomów umożliwiają identyfikację genów i określenie ich funkcji    358
    Odkrywanie funkcji genów    358
      Analiza mRNA pozwala uchwycić ekspresję genów    359
      Hybrydyzacja in situ może ujawnić, kiedy i gdzie zachodzi ekspresja określonego genu    359
      Geny reporterowe umożliwiają śledzenie swoistych białek w żywych komórkach    359
      Badanie mutantów może pomóc w odkrywaniu funkcji genu    361
      Interferencja RNA (RNAi) hamuje aktywność określonych genów    361
      Znany gen można usunąć lub zastąpić go zmienioną wersją    362
      Geny można edytować z wielką precyzją przy użyciu bakteryjnego systemu CRISPR    364
      Mutanty mogą być użytecznymi modelami chorób człowieka    366
      Rośliny transgeniczne znajdują zastosowanie zarówno w biologii komórki, jak i w rolnictwie    367
      Klonowanie DNA umożliwia wytwarzanie dużych ilości białek, które w komórkach występują w znikomych ilościach    368
  Odpowiedzi O-1 373
  Słowniczek S-1 403
  Indeks I-1    423
RozwińZwiń