INNE EBOOKI AUTORA
Autor:
Wydawca:
Format:
ibuk
Pierwsze w Polsce kompleksowe, obiektywne, naukowe i wolne od ograniczeń ideologicznych opracowanie ukazujące istotę fenomenu, jakim był system gospodarki socjalistycznej w ogóle, a w Polsce w szczególności. Obserwowany obecnie powrót zainteresowania interwencjonizmem państwowym, działaniami protekcjonistycznymi i antyrynkowymi, wreszcie nacjonalizacją poszczególnych fragmentów gospodarki dowodzi, że pokryzysowa gospodarka będzie zapewne znacznie bardziej "socjalistyczna" niż przed kryzysem.
Książka analizuje dogłębnie założenia teoretyczne, jak i praktyczne funkcjonowania gospodarki socjalistycznej, wskazuje na jej immanentne słabości, nabiera znaczenia nie tylko historycznego, ale i aktualnego. Zrozumienie czym była gospodarka socjalistyczna jest niezbędne, aby zrozumieć współczesną gospodarkę w Polsce.
Rok wydania | 2009 |
---|---|
Liczba stron | 475 |
Kategoria | Gospodarka światowa |
Wydawca | Wydawnictwo Naukowe PWN |
ISBN-13 | 978-83-01-16044-9 |
Numer wydania | 1 |
Język publikacji | polski |
Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
INNE EBOOKI AUTORA
EBOOKI WYDAWCY
POLECAMY
Ciekawe propozycje
Spis treści
Przedmowa | 13 |
ROZDZIAŁ 1. Inspiracje ideologiczne – utopie i marksizm | 17 |
1.1. Poprzednicy marksizmu | 17 |
1.1.1. Wczesne utopie – Platon, Morus i inni | 17 |
1.1.2. Spuścizna rewolucji francuskiej | 21 |
1.1.3. Między utopią a socjalizmem | 23 |
1.1.3.1. Claude Saint-Simon | 23 |
1.1.3.2. Karol Fourier | 24 |
1.1.3.3. Robert Owen | 26 |
1.2. Marksizm o gospodarce socjalistycznej | 28 |
1.2.1. Wprowadzenie | 28 |
1.2.2. Fryderyka Engelsa Zasady komunizmu | 31 |
1.3. Sfera własności – gospodarka bez prywatnych właścicieli | 33 |
1.3.1. Imperatyw likwidacji własności prywatnej | 33 |
1.3.2. Kształt i skutki przyszłych stosunków własnościowych | 37 |
1.4. Sfera regulacji – gospodarka jako jedna wielka fabryka | 38 |
1.4.1. Dlaczego system scentralizowany? | 38 |
1.4.2. Mechanizm regulacyjny systemu scentralizowanego | 41 |
1.5. Pozostałe odniesienia do gospodarki socjalistycznej | 44 |
1.5.1. Teoria wartości opartej na pracy i koncepcja pracy bezpośrednio społecznej | 44 |
1.5.2. Prymat produkcji nad konsumpcją | 46 |
1.5.3. Praca produkcyjna i nieprodukcyjna oraz przodująca rola klasy robotniczej | 47 |
1.5.4. Zbędność normalnego pieniądza i idea pieniądza pracy | 49 |
1.6. Pomarksowskie wyobrażenia gospodarki socjalistycznej | 51 |
1.7. Rekapitulacja i wnioski | 53 |
ROZDZIAŁ 2. Inspiracje praktyczne – gospodarka radziecka | 57 |
2.1. Rosja przedrewolucyjna | 58 |
2.1.1. Dlaczego w Rosji? | 58 |
2.1.2. Idee społeczne i myśl marksistowska | 60 |
2.1.3. Lenin i leninizm | 63 |
2.2. Kapitalizm państwowy | 67 |
2.2.1. Geneza i istota | 67 |
2.2.2. Sfera własności | 70 |
2.2.3. Sfera regulacji | 72 |
2.3. Komunizm wojenny | 73 |
2.3.1. Wprowadzenie | 73 |
2.3.2. Sfera własności | 75 |
2.3.3. Sfera regulacji | 76 |
2.3.4. System finansowy i elementy gospodarki bezpieniężnej | 78 |
2.3.5. Podsumowanie | 80 |
2.4. Nowa Polityka Ekonomiczna | 81 |
2.4.1. Przyczyny i uzasadnienie | 81 |
2.4.2. Sfera własności | 82 |
2.4.3. Sfera regulacji | 85 |
2.4.4. Pieniądz i system finansowy | 87 |
2.4.5. Wyjście z NEP-u | 88 |
2.4.6. Podsumowanie | 90 |
2.5. Stalinizm gospodarczy | 91 |
2.5.1. Wprowadzenie | 91 |
2.5.2. Sfera własności | 92 |
2.5.3. Sfera regulacji – centralne planowanie | 95 |
2.5.3.1. Instytucjonalne i teoretyczne podstawy centralnego planowania | 95 |
2.5.3.2. Początki praktyki centralnego planowania | 97 |
2.5.4. Szczególne instytucje sfery regulacji | 98 |
2.5.5. Przyspieszona industrializacja, jej zasady i skutki | 101 |
2.5.6. Dojrzały stalinizm | 103 |
2.6. Ekonomia w okresie budownictwa socjalizmu w Rosji | 106 |
2.6.1. Problem okresu przejściowego | 106 |
2.6.2. Dyskusje teoretyczne okresu NEP-u | 108 |
2.6.3. Zasady planowania centralnego i koniec niezależnej myśli ekonomicznej | 110 |
2.6.4. Józefa Stalina Ekonomiczne problemy | 111 |
2.6.5. Uniwersalne implikacje | 113 |
2.8. Rekapitulacja i wnioski | 116 |
ROZDZIAŁ 3. Instalowanie gospodarki socjalistycznej w Polsce (1944–1948) | 121 |
3.1. Dziedzictwo II Rzeczpospolitej i okresu okupacji | 121 |
3.1.1. Sytuacja przedwojenna | 121 |
3.1.2. Gospodarka na ziemiach polskich w okresie wojny i okupacji | 123 |
3.1.3. Deklaracje programowe ważniejszych sił politycznych | 124 |
3.1.3.1. Deklaracja PPR | 125 |
3.1.3.2. Deklaracja Rady Jedności Narodowej | 125 |
3.1.3.3. Manifest PKWN | 127 |
3.2. Wyłanianie się nowego systemu gospodarczego (1944–1946) | 128 |
3.2.1. Rozwój sytuacji politycznej i gospodarczej – demokracja ludowa | 128 |
3.2.2. Koncepcje ekonomiczne partii politycznych | 130 |
3.3. Koniec złudzeń – w kierunku modelu radzieckiego (1947–1948) | 133 |
3.3.1. Sytuacja polityczno-gospodarcza i jej zewnętrzne determinanty | 133 |
3.3.2. Spory teoretyczno-ideologiczne | 136 |
3.3.3. Dyskusja CUP-owska | 137 |
3.4. Zmiany systemu gospodarczego – sfera własności | 141 |
3.4.1. Nacjonalizacja przemysłu | 141 |
3.4.1.1. Okres przed ustawą nacjonalizacyjną | 141 |
3.4.1.2. Ustawa nacjonalizacyjna i jej skutki | 143 |
3.4.2. Upaństwowienie sektora bankowego | 145 |
3.4.3. Reforma rolna | 147 |
3.4.4. Tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych | 149 |
3.4.5. „Bitwa o handel” i przejęcie własności drobnokapitalistycznej | 151 |
3.5. Zmiany systemu gospodarczego – sfera regulacji | 154 |
3.5.1. Planowanie ogólnogospodarcze | 154 |
3.5.2. Problem stanowienia cen | 156 |
3.5.3. Zarządzanie gospodarką narodową | 158 |
3.5.4. Partycypacja załóg pracowniczych w zarządzaniu przedsiębiorstwami | 161 |
3.5.5. Inne regulacje antyrynkowe | 162 |
3.5.5.1. Regulowanie wynagrodzeń | 162 |
3.5.5.2. Regulacje siłowe | 164 |
3.6. Rekapitulacja i wnioski | 165 |
ROZDZIAŁ 4. Stalinizm i odwilż (1949–1958) | 168 |
4.1. Gospodarka okresu stalinowskiego | 168 |
4.1.1. Koncepcja uprzemysłowienia i plan sześcioletni | 168 |
4.1.1.1. Teoretyczne przesłanki industrializacji | 168 |
4.1.1.2. Plan sześcioletni. Założenia i cele | 169 |
4.1.1.3. Przebieg realizacji planu sześcioletniego | 171 |
4.1.1.4. Efekty planu sześcioletniego | 173 |
4.1.2. Dokończenie zmian w sferze własności | 175 |
4.1.2.1. Kolejny etap nacjonalizacji | 175 |
4.1.2.2. Próba kolektywizacji wsi | 178 |
4.1.3. Likwidacja resztek rynku i nowe zasady regulowania gospodarki | 179 |
4.1.4. Kształtowanie przedsiębiorstwa socjalistycznego | 180 |
4.1.5. Polska myśl ekonomiczna w okresie stalinizmu | 184 |
4.1.6. Rekapitulacja i wnioski | 185 |
4.2. Odwilż połowy lat 50. i jej skutki | 188 |
4.2.1. Ogólna sytuacja polityczna za granicą i w kraju | 188 |
4.2.1.1. Okres przed rokiem 1956 | 188 |
4.2.1.2. Przełomowy rok 1956 | 190 |
4.2.2. Krytyka dotychczasowej polityki gospodarczej | 191 |
4.2.2.1. Okres do VIII plenum KC | 191 |
4.2.2.2. Wystąpienie Władysława Gomułki na VIII plenum KC | 193 |
4.2.3. Idea samorządności pracowniczej i zmiany funkcjonowania przedsiębiorstw | 194 |
4.2.3.1. Rozwój i upadek rad robotniczych | 194 |
4.2.3.2. Od modelu scentralizowanego do modelu mieszanego | 196 |
4.2.4. Pozostałe skutki październikowego przełomu | 199 |
4.2.5. Szybki koniec odwilży | 202 |
4.3. Rekapitulacja i wnioski | 203 |
ROZDZIAŁ 5. Dojrzały socjalizm (1959–1981) | 206 |
5.1. Nasza mała stabilizacja | 206 |
5.1.1. Drugi etap uprzemysłowienia i jego uwarunkowania | 206 |
5.1.2. Stagnacja na niskim poziomie | 208 |
5.1.2.1. Słabnące tempo rozwoju | 208 |
5.1.2.2. Nieśmiałe próby poprawy sytuacji | 209 |
5.1.2.3. Zastój sektora prywatnego | 211 |
5.1.2.4. Namiastki normalności | 212 |
5.1.3. Próby usprawnienia systemu funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych | 214 |
5.1.4. Niewydolność siermiężnego socjalizmu | 217 |
5.2. Gierkowska prosperity i jej upadek | 219 |
5.2.1. Idee ekonomiczne nowej ekipy | 219 |
5.2.2. Okres wzrostu | 222 |
5.2.3. Koncepcja Wielkich Organizacji Gospodarczych (WOG-ów) | 226 |
5.2.3.1. Geneza, cele i założenia systemu WOG-ów | 226 |
5.2.3.2. Ocena systemu WOG-ów | 227 |
5.2.4. Koniec złudzeń | 229 |
5.2.4.1. Symptomy załamania systemu | 229 |
5.2.4.2. Przełomowy rok 1976 | 231 |
5.2.5. Przyczyny porażki – polityka gospodarcza | 233 |
5.2.5.1. Woluntaryzm i nieodpowiedzialność w sferze inwestycji | 233 |
5.2.5.2. Nadmierne zadłużanie kraju, życie na kredyt | 235 |
5.2.5.3. Zasadnicze, motywowane ideologicznie błędy w polityce rolnej | 236 |
5.2.5.4. Nieracjonalna polityka płac, cen i zaopatrzenia rynku | 238 |
5.2.6. Przyczyny porażki – nieracjonalność systemowa gospodarki socjalistycznej | 239 |
5.3. Załamanie gospodarcze i próby wyjścia | 241 |
5.3.1. Bankructwo ideologii socjalistycznej | 241 |
5.3.2. Lata 1977–1981: sytuacja gospodarcza | 242 |
5.3.3. Pierwsze próby głębszych zmian | 245 |
5.3.3.1. Geneza i założenia reformy gospodarczej | 245 |
5.3.3.2. Program „Samorządna Rzeczpospolita” | 249 |
5.4. Rekapitulacja i wnioski | 251 |
ROZDZIAŁ 6. Upadek systemu | 255 |
6.1. Reforma gospodarcza i jej zawartość | 255 |
6.1.1. Wprowadzenie | 255 |
6.1.2. Zmiany w sferze własności – przedsiębiorstwo samorządowe | 256 |
6.1.3. Zmiany w sferze regulacji – rozluźnienie centralnego planowania | 259 |
6.1.3.1. Ustawa o planowaniu społeczno-gospodarczym i jej znaczenie | 259 |
6.1.3.2. Ustawy bankowe | 260 |
6.1.3.3. Ustawa o cenach | 261 |
6.1.4. Przebieg reformy i sytuacja gospodarcza | 262 |
6.1.5. Podsumowanie | 265 |
6.2. Szczególne cechy gospodarki polskiej lat 80 | 267 |
6.2.1. Zadłużenie zagraniczne i jego konsekwencje | 267 |
6.2.2. Reglamentacja zaopatrzenia ludności | 268 |
6.2.3. Dolaryzacja gospodarki | 270 |
6.3. Regres i rozwój sektora prywatnego | 271 |
6.3.1. Uwagi wprowadzające | 271 |
6.3.2. Prywatne rodzinne gospodarstwa rolne | 273 |
6.3.3. Prywatne rzemiosło i drobna przedsiębiorczość | 274 |
6.3.4. Przedsiębiorstwa zagraniczne | 275 |
6.3.5. Spółki nomenklaturowe | 276 |
6.4. Agonia gospodarki socjalistycznej | 278 |
6.4.1. Nowe uwarunkowania zewnętrzne i pokolenie ’84 | 278 |
6.4.2. Sytuacja społeczna i gospodarcza w latach 1985–1988 | 280 |
6.4.2.1. Narastanie zniechęcenia społecznego i II etap reformy | 280 |
6.4.2.2. Ostatnie miesiące rządu Zbigniewa Messnera | 281 |
6.4.3. Zmiany w sektorze bankowym | 283 |
6.4.4. Stan gospodarki w drugiej połowie lat 80 | 285 |
6.4.5. Rząd Mieczysława F. Rakowskiego – koniec gospodarki socjalistycznej | 287 |
6.4.5.1. Plan konsolidacji gospodarki narodowej | 288 |
6.4.5.2. Ustawa o działalności gospodarczej i inne działania rządu | 290 |
6.4.5.3. Ekonomiczne aspekty obrad „okrągłego stołu” | 291 |
6.5. Rekapitulacja i wnioski | 294 |
ROZDZIAŁ 7. Teorie gospodarki socjalistycznej | 298 |
7.1. Uwagi wprowadzające | 298 |
7.1.1. Trzy nurty teoretycznych badań nad gospodarką socjalistyczną | 298 |
7.1.2. Planowanie centralne jako podstawowy problem teorii gospodarki socjalistycznej | 300 |
7.1.3. Zakres pojęciowy gospodarki socjalistycznej | 303 |
7.1.3.1. Gospodarka socjalistyczna w sensie politologicznym i ekonomicznym | 303 |
7.1.3.2. Relacja między cechami konstytutywnymi gospodarki socjalistycznej | 305 |
7.1.4. Określenie celu gospodarki socjalistycznej | 306 |
7.2. Teorie funkcjonowania gospodarki socjalistycznej | 309 |
7.2.1. Cechy konstytutywne i modelowe systemu gospodarki socjalistycznej | 309 |
7.2.2. Model scentralizowany (nakazowo-rozdzielczy) | 311 |
7.2.2.1. Rola centrum gospodarczego i struktura modelu | 312 |
7.2.2.2. Jednostki wykonawcze | 313 |
7.2.2.3. Podsumowanie i ocena | 314 |
7.2.3. Model zdecentralizowany (socjalizm rynkowy) | 315 |
7.2.3.1. Ogólna charakterystyka | 316 |
7.2.3.2. Miejsce i rola przedsiębiorstwa | 317 |
7.2.3.3. Podsumowanie | 318 |
7.2.4. Prymaty – pseudoteoretyczne podstawy gospodarki socjalistycznej | 319 |
7.2.5. Przedsiębiorstwo socjalistyczne | 322 |
7.2.5.1. Problemy teorii przedsiębiorstwa w socjalizmie | 322 |
7.2.5.2. Przedsiębiorstwo samorządowe (partycypacyjne) i model iliryjski | 325 |
7.2.5.3. Zakłady pracy i ich szczególne funkcje | 326 |
7.3. Teoretyczne koncepcje gospodarki socjalistycznej w Polsce | 328 |
7.3.1. Zjazd Ekonomistów Polskich i Tezy Rady Ekonomicznej | 328 |
7.3.1.1. Znaczenie II Zjazdu Ekonomistów Polskich | 329 |
7.3.1.2. Dokonania Rady Ekonomicznej | 331 |
7.3.2. Wkład Oskara Langego | 332 |
7.3.2.1. Okres przedwojenny | 333 |
7.3.2.2. Okres Polski Ludowej – dokonania teoretyczne | 334 |
7.3.2.3. Okres Polski Ludowej – poglądy na kształt polskiego modelu gospodarczego | 337 |
7.3.3. Polska myśl ekonomiczna wobec teorii gospodarki socjalistycznej | 337 |
7.3.3.1. Michał Kalecki | 337 |
7.3.3.2. Aleksy Wakar i jego szkoła | 340 |
7.3.3.3. Bolesław Kłapkowski | 341 |
7.4. Rekapitulacja i wnioski | 343 |
ROZDZIAŁ 8. Koncepcje systemowej niereformowalności gospodarki socjalistycznej | 346 |
8.1. Milovan Dżilas i jego Nowa klasa | 346 |
8.1.1. Władza i własność | 347 |
8.1.2. Sfera regulacji systemu gospodarczego | 349 |
8.2. Alain Besançon i jego Anatomia widma... | 350 |
8.2.1. Logika i wewnętrzna struktura gospodarki socjalistycznej | 350 |
8.2.2. Zasadnicze wady gospodarki socjalistycznej | 352 |
8.2.3. Konkluzje | 353 |
8.3. Stefana Kurowskiego Doktrynalne uwarunkowania… | 354 |
8.3.1. Wprowadzenie. Prymat polityki nad ekonomią | 354 |
8.3.2. Praktyczne konsekwencje marksowskiej teorii wartości | 355 |
8.3.3. Teza o pracy bezpośrednio społecznej i pozór centralnej regulacji gospodarki | 357 |
8.3.4. Uwagi końcowe | 358 |
8.4. Janos Kornai i jego Gospodarka niedoboru | 359 |
8.4.1. Niedobór jako immanentna cecha gospodarki socjalistycznej | 359 |
8.4.2. Reguły zachowania się przedsiębiorstw i miękkie ograniczenia budżetowe | 361 |
8.4.3. Podsumowanie | 362 |
8.5. Włodzimierza Brusa i Kazimierza Łaskiego Od Marksa do rynku | 363 |
8.5.1. Krytyka modelu scentralizowanego i zdecentralizowanego | 364 |
8.5.2. Zasadnicze, nienaprawialne słabości gospodarki socjalistycznej | 366 |
8.6. Jadwigi Staniszkis teoria odrębności ontologicznej socjalizmu | 367 |
8.6.1. Swoistość gospodarki socjalistycznej | 368 |
8.6.2. Problem własności | 369 |
8.6.3. Problem regulacji | 370 |
8.6.4. Państwo produkujące i jego rola gospodarcza | 371 |
8.6.5. Podsumowanie | 372 |
8.7. Ewolucja poglądów dotyczących możliwości usprawnienia gospodarki socjalistycznej | 374 |
8.7.1. Stopniowe poszerzanie pola reform | 374 |
8.7.2. Wczesne koncepcje zmian | 376 |
8.7.3. Kwestia niezbędności prywatyzacji | 377 |
8.7.4. Władysław Baka i Reforma systemu bankowego | 379 |
8.7.5. Adam Lipowski i Mechanizm rynkowy... | 380 |
8.8. Rekapitulacja i wnioski | 381 |
ROZDZIAŁ 9. System gospodarki socjalistycznej – próba podsumowania | 383 |
9.1. Uwagi wstępne | 383 |
9.2. Związek polityki i gospodarki | 384 |
9.3. Epistemologia gospodarki socjalistycznej | 387 |
9.4. Fikcja centralnego planowania | 390 |
9.4.1. Uwagi wprowadzające | 390 |
9.4.2. Dwa modele centralnego planisty | 392 |
9.4.3. Heterogeniczność centralnego planisty | 394 |
9.5. Mechanizm regulacyjny gospodarki socjalistycznej | 397 |
9.5.1. Interesy centralnego planisty i modele decyzyjne | 397 |
9.5.2. Nieokreśloność ostatecznych decyzji planistycznych | 399 |
9.5.3. Przetarg polityczno-biurokratyczny – ogólna charakterystyka | 400 |
9.6. Przetargi polityczno-biurokratyczne | 402 |
9.6.1. Przetarg teleologiczny | 402 |
9.6.1.1. Uwagi wstępne | 402 |
9.6.1.2. Mechanizm przetargu teleologicznego | 403 |
9.6.2. Przetarg inwestycyjny | 405 |
9.6.2.1. Uwagi wstępne | 405 |
9.6.2.2. Mechanizm przetargu inwestycyjnego | 406 |
9.6.3. Przetarg realizacyjny | 409 |
9.6.3.1. Uwagi wstępne | 409 |
9.6.3.2. Mechanizm przetargu realizacyjnego | 410 |
9.6.4. Przetarg dystrybucyjny | 413 |
9.6.4.1. Wprowadzenie | 413 |
9.6.4.2. Polityka cen i polityka płac jako obszary regulacji przetargowej | 414 |
9.7. Typologia i periodyzacja gospodarki socjalistycznej | 416 |
9.8. Rekapitulacja i wnioski | 420 |
Zakończenie | 422 |
1. Marksizm jako fałszywa doktryna gospodarki socjalistycznej | 422 |
2. Doświadczenie gospodarki socjalistycznej a kryzys finansowy – wstępne refleksje | 426 |
2.1. Uwagi wprowadzające | 426 |
2.2. Zrozumienie przyczyn kryzysu | 426 |
2.3. Rzut oka w przyszłość | 431 |
aneks 1. Dyskusja o racjonalności rachunku ekonomicznego w gospodarce socjalistycznej | 434 |
1. Zarzuty von Misesa i innych | 435 |
2. Modele symulowanego rynku – prezentacja | 438 |
3. Immanentne słabości modeli symulowanego rynku | 440 |
4. Próba oceny i podsumowanie | 442 |
aneks 2. Wizja gospodarki socjalistycznej Josepha Schumpetera | 445 |
1. Wprowadzenie. Krytyka systemu kapitalistycznego | 445 |
2. Schumpetera wyobrażenia o socjalizmie | 446 |
3. Podsumowanie | 448 |
Bibliografia | 450 |
Indeks nazwisk | 455 |
Indeks rzeczowy | 461 |