EBOOKI WYDAWCY
Ginekologia. TOM 1 i 2
Redakcja:
Wydawca:
Format:
ibuk
Jest to nowoczesny podręcznik, w którym szczegółowo opisano zagadnienia z zakresu ginekologii. Obecne, dwutomowe wydanie zostało znacznie zmienione i rozszerzone o nowe rozdziały. Szczegółowo przedstawiono problemy m.in. ginekologii endokrynologicznej, onkologicznej, urologicznej, leczenia niepłodności oraz metod planowania rodziny. Opisano nowe metody diagnostyki ginekologicznej i leczenia. Wiele uwagi poświęcono epidemiologii. Obszernie omówiono prawno-etyczne problemy w ginekologii.
Dużym walorem książki jest bogaty materiał ilustracyjny. Wartość dydaktyczną podnosi zamieszczony na końcu podręcznika zestaw pytań do samodzielnego sprawdzenia stopnia opanowania materiału.
| Rok wydania | 2008 |
|---|---|
| Liczba stron | 1418 |
| Kategoria | Ginekologia i położnictwo |
| Wydawca | PZWL Wydawnictwo Lekarskie |
| ISBN-13 | 978-83-200-3153-9 |
| Język publikacji | polski |
| Informacja o sprzedawcy | ePWN sp. z o.o. |
POLECAMY
Ciekawe propozycje
-40%
-40%
Spis treści
| Spis treści TOMU 1 | |
| Przedmowa do wydania II VII | |
| Z przedmowy do wydania I IX | |
| 1. Zagadnienia ogólne | 1 |
| 1.1. Rozwój ginekologii od empirii do nauki – Zbigniew Słomko, Edmund Waszyński | 1 |
| 1.1.1. Cel i zakres informacji | 1 |
| 1.1.2. Ginekologia u zarania dziejów ludzkości | 1 |
| 1.1.2.1. Społeczeństwa pierwotne | 2 |
| 1.1.2.2. W starożytnym Egipcie | 3 |
| 1.1.2.3. Wśród ludów semickich | 3 |
| 1.1.2.4. W starożytnych Indiach | 4 |
| 1.1.2.5. W kręgu antycznej kultury Grecji i Rzymu | 4 |
| 1.1.3. Dalszy rozwój ginekologii na świecie | 6 |
| 1.1.3.1. Średniowiecze (500–1500) | 6 |
| 1.1.3.2. Odrodzenie (1450–1600) | 7 |
| 1.1.3.3. U progu nowożytnego położnictwa (1600–1847) | 7 |
| 1.1.3.4. Dalszy rozwój nauki w dziedzinie położnictwa i ginekologii (od 1847 r. do współczesności) | 8 |
| 1.1.4. Rozwój polskiej ginekologii | 11 |
| 1.1.4.1. Początki opieki położniczej w Polsce i pierwsze szkoły położnych | 11 |
| 1.1.4.2. Powstanie i rozwój ośrodków klinicznych | 12 |
| 1.1.4.3. Postępowy nurt położnictwa polskiego | 13 |
| 1.1.4.4. Postępowy nurt ginekologii polskiej | 14 |
| 1.1.4.5. Wkład ginekologów polskich w rozwój narzędzi i urządzeń lekarskich | 15 |
| 1.1.4.6. Twórcy polskiej ginekologii | 16 |
| 1.1.4.7. Ośrodki akademickie po drugiej wojnie światowej | 20 |
| 1.1.4.8. Instytuty naukowe i kliniczne | 23 |
| 1.1.4.9. Historia medycyny perinatalnej w Polsce | 26 |
| 1.1.5. Laureaci Nagrody Nobla | 33 |
| 1.1.6. Chronologia ważniejszych wydarzeń w historii położnictwa i ginekologii na świecie | 33 |
| 1.1.7. Chronologia ważniejszych wydarzeń w historii położnictwa i ginekologii w Polsce | 39 |
| 1.2. Epidemiologia ginekologiczna – Krzysztof Tomasz Niemiec, Michał Troszyński | 42 |
| 1.2.1. Istotne definicje | 42 |
| 1.2.2. Rodzaje badań | 45 |
| 1.2.2.1. Badanie eksperymentalne (clinical trial) | 45 |
| 1.2.2.2. Badania obserwacyjne (nieeksperymentalne) | 45 |
| 1.2.2.3. Hierarchia dowodów naukowych | 46 |
| 1.2.3. Kontrola w położnictwie i w ginekologii | 47 |
| 1.2.3.1. Co podlega kontroli? | 47 |
| 1.2.3.2. Cykl kontroli i analizy w położnictwie i ginekologii | 48 |
| 1.2.3.3. Organizacja kontroli | 48 |
| 1.2.3.4. Częste przyczyny niepowodzenia kontroli | 48 |
| 1.3. Podstawy metodologii badań biomedycznych – Zbyszko Malewski | 49 |
| 1.3.1. Strategia badań naukowych | 49 |
| 1.3.2. Podstawowe pojęcia metodologiczne | 50 |
| 1.3.3. Pomiar | 51 |
| 1.3.4. Błąd pomiaru | 53 |
| 1.3.4.1. Błędy grube | 53 |
| 1.3.4.2. Błąd przypadkowy (losowy) | 53 |
| 1.3.4.3. Błąd systematyczny | 55 |
| 1.3.5. Badanie populacji biologicznej | 55 |
| 1.3.5.1. Pomiar w biologii | 55 |
| 1.3.5.2. Rozkład zmiennej (cechy) populacji biologicznej | 56 |
| 1.3.6. Badania naukowe w medycynie klinicznej | 58 |
| 1.3.6.1. Podział błędów systematycznych występujących w badaniach klinicznych | 60 |
| 1.4. Sytuacja demograficzna Polski na tle zmian ludnościowych w Europie – Michał Troszyński, Krzysztof Tomasz Niemiec | 63 |
| 1.4.1. Rozwój demograficzny ludności Polski | 63 |
| 1.4.2. Sytuacja demograficzna Polski w okresie po 1989 r | 65 |
| 1.4.3. Kierunki rozwoju podstawowych procesów ludnościowych | 66 |
| 1.4.4. Europa a Polska – stan i perspektywy demograficzne 1980–2050 | 66 |
| 1.4.5. Sytuacja demograficzna w wybranych krajach w roku 1990 i 2002 | 68 |
| 1.4.6. Antykoncepcja i planowanie rodziny | 68 |
| 1.4.7. Emigracja w Polsce po 1989 r | 71 |
| 1.4.8. Znaczenie dziecka w rodzinie | 71 |
| 1.4.9. Miary reprodukcji ludności | 72 |
| 1.4.9.1. Współczynnik przyrostu naturalnego | 73 |
| 1.4.9.2. Współczynnik dynamiki demograficznej | 73 |
| 1.4.9.3. Współczynniki dzietności oraz reprodukcji brutto i netto | 73 |
| 1.5. Higiena kobiety – Edmund Waszyński | 74 |
| 1.5.1. Wprowadzenie | 74 |
| 1.5.2. Higiena a zdrowie kobiety | 74 |
| 1.5.3. Higiena okresu pokwitania | 74 |
| 1.5.3.1. Higiena osobista | 74 |
| 1.5.4. Higiena w okresie rozrodczym kobiety | 76 |
| 1.5.4.1. Higiena osobista | 76 |
| 1.5.4.2. Higiena żywienia (odżywiania) | 78 |
| 1.5.4.3. Higiena pracy | 79 |
| 1.5.5. Higiena okresu przekwitania i okresu starości | 82 |
| 1.6. Mechanizmy antyoksydacyjne – Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Zbigniew Słomko, Dorota Darmochwał-Kolarz | 83 |
| 1.6.1. Wstęp | 83 |
| 1.6.2. Enzymatyczne i nieenzymatyczne mechanizmy antyoksydacyjne | 85 |
| 1.7. Podstawy genetyki dla ginekologów – Maciej Krawczyński, Anna Latos-Bieleńska | 89 |
| 1.7.1. Zagadnienia ogólne | 89 |
| 1.7.1.1. Organizacja materiału genetycznego człowieka | 89 |
| 1.7.1.2. Choroby uwarunkowane genetycznie | 91 |
| 1.7.1.3. Badania w kierunku chorób uwarunkowanych genetycznie | 97 |
| 1.7.2. Wybrane zagadnienia kliniczne | 100 |
| 1.7.2.1. Determinacja i różnicowanie płci | 100 |
| 1.7.2.2. Genetyczne zaburzenia determinacji i różnicowania płci | 102 |
| 1.7.2.3. Genetyczne przyczyny niepłodności i ich diagnostyka | 104 |
| 1.7.2.4. Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) | 106 |
| 1.7.2.5. Genetyczne przyczyny poronień i ich diagnostyka | 107 |
| 1.7.2.6. Poradnictwo genetyczne | 108 |
| 2. Budowa i wady rozwojowe żeńskich narządów płciowych | 111 |
| 2.1. Budowa narządów płciowych żeńskich – Helena Kędzia | 111 |
| 2.1.1. Jajnik | 111 |
| 2.1.2. Jajowód | 115 |
| 2.1.3. Macica | 115 |
| 2.1.4. Pochwa | 118 |
| 2.1.5. Srom | 118 |
| 2.1.6. Krocze | 119 |
| 2.1.7. Dno miednicy | 119 |
| 2.1.8. Miednica kostna | 119 |
| 2.1.9. Unaczynienie narządów płciowych | 120 |
| 2.1.10. Unerwienie narządów płciowych | 121 |
| 2.2. Wady rozwojowe żeńskich narządów płciowych – Zbyszko Malewski | 121 |
| 2.2.1. Prawidłowy rozwój układu moczowo-płciowego | 121 |
| 2.2.1.1. Rozwój układu moczowego | 122 |
| 2.2.1.2. Rozwój żeńskiego układu płciowego | 122 |
| 2.2.2. Postacie kliniczne zaburzeń rozwojowych żeńskich narządów płciowych | 124 |
| 2.2.2.1. Wady rozwojowe macicy | 124 |
| 2.2.2.2. Wady wrodzone pochwy | 127 |
| 3. Diagnostyka | 131 |
| 3.1. Badanie ginekologiczne – Romuald Biczysko | 131 |
| 3.1.1. Cel i zakres informacji | 131 |
| 3.1.2. Wywiady | 132 |
| 3.1.3. Badanie fizykalne ogólne | 133 |
| 3.1.4. Badanie jamy brzusznej | 134 |
| 3.1.5. Badanie ginekologiczne | 135 |
| 3.1.6. Badanie zestawione | 136 |
| 3.1.7. Rozpoznanie | 137 |
| 3.1.8. Laparoskopia diagnostyczna | 138 |
| 3.2. Metody diagnostyki obrazowej w ginekologii – Iwona Szpakowska-Rzymska | 139 |
| 3.2.1. Radiologia konwencjonalna | 139 |
| 3.2.2. Mammografia diagnostyczna i skriningowa | 145 |
| 3.2.3. Tomografia komputerowa (TK) | 147 |
| 3.2.4. Tomografia rezonansu magnetycznego (MR) | 148 |
| 3.2.5. Inne metody obrazowania | 149 |
| 3.3. Badanie ultrasonograficzne w ginekologii – Jacek Brązert, Marek Spaczyński, Marek Pietryga | 150 |
| 3.3.1. Badanie ultrasonograficzne macicy | 150 |
| 3.3.2. Badanie ultrasonograficzne przydatków | 153 |
| 3.3.3. Diagnostyka ultrasonograficzna zmian rozrostowych jajnika | 155 |
| 3.4. Laparoskopowa diagnostyka ginekologiczna – Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk, Robert Spaczyński, Anna Sokalska | 160 |
| 3.4.1. Macica | 162 |
| 3.4.2. Jajowody | 162 |
| 3.4.3. Jajniki | 162 |
| 3.4.4. Otrzewna miednicy mniejszej | 163 |
| 3.4.5. Jelita, wątroba i dolna powierzchnia przepony | 163 |
| 3.5. Podstawy diagnostyki andrologicznej – Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk, Monika Serdyńska | 166 |
| 3.5.1. Wywiad | 166 |
| 3.5.2. Badanie kliniczne | 166 |
| 3.5.2.1. Ogólna budowa ciała | 166 |
| 3.5.2.2. Moszna, jądra i najądrza | 167 |
| 3.5.2.3. Powrózek nasienny | 167 |
| 3.5.2.4. Prącie | 167 |
| 3.5.2.5. Gruczoł krokowy (prostata, stercz) | 168 |
| 3.5.2.6. Gruczoły sutkowe | 168 |
| 3.5.3. Badanie nasienia | 168 |
| 3.5.3.1. Objętość, barwa i pH nasienia | 169 |
| 3.5.3.2. Koncentracja i całkowita liczba plemników w nasieniu | 169 |
| 3.5.3.3. Ruchliwość plemników | 170 |
| 3.5.3.4. Morfologia plemników | 170 |
| 3.5.3.5. Komórki okrągłe | 170 |
| 3.5.3.6. Aglutynacja i badania immunologiczne | 171 |
| 3.5.3.7. Komputerowa ocena nasienia | 171 |
| 3.5.3.8. Analiza biochemiczna nasienia | 171 |
| 3.5.3.9. Oznaczanie wolnych rodników | 171 |
| 3.5.4. Testy oceniające funkcję plemników | 171 |
| 3.5.4.1. Testy przenikania śluzu szyjkowego | 172 |
| 3.5.5. Diagnostyka endokrynologiczna | 172 |
| 3.5.6. Diagnostyka obrazowa | 173 |
| 3.5.6.1. Ultrasonografia | 173 |
| 3.5.6.2. Inne metody diagnostyki obrazowej | 174 |
| 3.5.7. Biopsja jąder | 174 |
| 3.5.8. Diagnostyka genetyczna | 174 |
| 3.6. Diagnostyka mikrobiologiczna – Anna Szumała-Kąkol | 175 |
| 3.6.1. Cel i zakres informacji | 175 |
| 3.6.2. Pobieranie i transport materiałów do laboratorium | 175 |
| 3.6.2.1. Informacje ogólne | 176 |
| 3.6.2.2. Pobieranie i transport materiałów do badań w kierunku bakterii, grzybów drożdżopodobnych i pierwotniaków | 176 |
| 3.6.2.3. Pobieranie i transport materiałów do badań wirusologicznych | 182 |
| 3.6.3. Interpretacja wyników posiewów ilościowych | 183 |
| 3.6.3.1. Interpretacja wyników ilościowego posiewu moczu | 183 |
| 3.6.3.2. Interpretacja wyników ilościowego posiewu cewników naczyniowych | 184 |
| 3.6.4. Określenie lekowrażliwości drobnoustrojów | 185 |
| 3.6.4.1. Lekowrażliwość i lekooporność drobnoustrojów – definicje | 185 |
| 3.6.4.2. Metody oznaczania lekowrażliwości | 185 |
| 3.6.4.3. Mechanizmy oporności drobnoustrojów i interpretacja antybiogramów | 186 |
| 3.6.4.4. Przewidywanie skuteczności antybiotykoterapii | 188 |
| 3.7. Diagnostyka osteoporozy – Tomasz Opala, Dorota Rabiega | 190 |
| 3.7.1. Badanie kliniczne | 190 |
| 3.7.2. Markery kostne | 190 |
| 3.7.2.1. Nowoczesne markery kościotworzenia | 190 |
| 3.7.2.2. Markery resorpcji | 191 |
| 3.7.3. Badania densytometryczne | 191 |
| 3.7.4. Kryterium diagnostyczne osteoporozy | 192 |
| 3.8. Cytodiagnostyka ginekologiczna – Andrzej Malarewicz | 192 |
| 3.8.1. Wstęp | 192 |
| 3.8.2. Technika pobierania i przygotowywania rozmazów cytologicznych | 194 |
| 3.8.3. Formułowanie rozpoznania cytologicznego . | 195 |
| 3.8.4. Klasyfikacja obrazów cytologicznych, System Bethesda 2001 | 195 |
| 3.8.5. Składniki komórkowe prawidłowych rozmazów z szyjki macicy | 196 |
| 3.8.5.1. Komórki nabłonkowe | 197 |
| 3.8.5.2. Komórki pochodzenia pozanabłonkowego | 198 |
| 3.8.6. Wynik ujemny pod względem zmian śródnabłonkowych i złośliwych | 199 |
| 3.8.7. Cytodiagnostyka raka trzonu macicy | 206 |
| 3.8.8. Cytodiagnostyka płynu z jamy otrzewnej | 208 |
| 3.8.9. Zastosowanie mikroskopii fluorescencyjnej do cytodiagnostyki ginekologicznej | 209 |
| 3.8.9.1. Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej | 209 |
| 3.8.9.2. Mikroskop fluorescencyjny | 209 |
| 3.8.9.3. Obrazy uzyskiwane w mikroskopie fluorescencyjnym | 210 |
| 3.8.9.4. Znaczenie mikroskopii fluorescencyjnej w cytodiagnostyce zmian szyjki macicy | 211 |
| 3.8.10. Podstawy mikroskopii fazowo-kontrastującej | 211 |
| 3.8.10.1. Cechy obrazów komórkowych fazowo-kontrastujących | 212 |
| 3.8.10.2. Przygotowywanie rozmazów cytologicznych do oglądania w kontraście fazowym | 212 |
| 3.8.10.3. Zastosowanie mikroskopii fazowo-kontrastującej w cytodiagnostyce ginekologicznej | 213 |
| 3.9. Diagnostyka morfologiczna – Helena Kędzia | 214 |
| 3.9.1. Badanie śródoperacyjne | 214 |
| 3.9.2. Preparaty histologiczne parafinowe | 214 |
| 3.9.2.1. Diagnostyka morfologiczna na podstawie preparatów parafinowych | 215 |
| 3.9.3. Barwienia dodatkowe specjalne | 215 |
| 3.9.4. Badania immunohistochemiczne | 215 |
| 3.9.5. Ocena biologicznej złośliwości nowotworów | 216 |
| 3.9.5.1. Markery proliferacji | 217 |
| 3.9.5.2. Ocena aktywności onkogenów i genów supresorowych | 217 |
| 3.9.5.3. Ocena mikromacierzy DNA w nowotworach złośliwych | 217 |
| 3.10. Histeroskopia – Stefan Sajdak | 218 |
| 3.10.1. Rozwój endoskopii macicy | 218 |
| 3.10.2. Technika badania endoskopowego macicy | 219 |
| 3.10.3. Wskazania i przeciwwskazania do endoskopii macicy | 220 |
| 3.10.4. Lokalizacja i usuwanie zmian wewnątrzmacicznych ograniczających płodność | 221 |
| 3.10.5. Rozrosty patologiczne endometrium, rak endometrium | 222 |
| 3.11. Kolposkopia – Andrzej Malarewicz, Witold Kędzia | 224 |
| 3.11.1. Część ogólna | 224 |
| 3.11.1.1. Wprowadzenie | 224 |
| 3.11.1.2. Wyposażenie gabinetu ginekologicznego w sprzęt kolposkopowy | 224 |
| 3.11.1.3. Technika badania kolposkopowego | 225 |
| 3.11.1.4. Pobieranie rozmazów cytologicznych i materiału do badania histologicznego | 226 |
| 3.11.1.5. Klasyfikacja morfologiczna zmian szyjki macicy | 227 |
| 3.11.1.6. Mianownictwo kolposkopowe zmian szyjki macicy | 228 |
| 3.11.2. Część szczegółowa | 229 |
| 3.11.2.1. Obrazy kolposkopowe prawidłowe | 229 |
| 3.11.2.2. Obrazy kolposkopowe nieprawidłowe (podejrzane), czyli nietypowa strefa przekształceń nabłonkowych | 232 |
| 3.11.2.3. Obrazy kolposkopowe niezadowalające (niejasne) | 237 |
| 3.11.2.4. Inne obrazy kolposkopowe | 237 |
| 3.11.2.5. Formułowanie rozpoznania kolposkopowego | 247 |
| 3.11.2.6. Obrazy kolposkopowe po zabiegach destrukcyjnych szyjki macicy | 248 |
| 3.11.2.7. Taktyka lekarza klinicysty wobec otrzymywanych wyników badań cytologicznych i kolposkopowych | 249 |
| 3.12. Diagnostyka endokrynologiczna – Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski | 251 |
| 3.12.1. Badanie podmiotowe | 251 |
| 3.12.2. Badanie przedmiotowe | 252 |
| 3.12.2.1. Badanie ogólne | 252 |
| 3.12.2.2. Badanie ginekologiczne | 254 |
| 3.12.3. Pośrednie metody oceny obwodowego działania hormonów jajnikowych | 254 |
| 3.12.3.1. Pomiar podstawowej temperatury ciała (BBT) | 254 |
| 3.12.3.2. Ocena śluzu szyjkowego (skala Inslera) | 255 |
| 3.12.3.3. Rozmazy cytohormonalne | 255 |
| 3.12.3.4. Badanie histopatologiczne endometrium | 256 |
| 3.12.4. Diagnostyka hormonalna | 256 |
| 3.12.4.1. Gonadotropiny | 256 |
| 3.12.4.2. Prolaktyna (PRL) | 256 |
| 3.12.4.3. Estrogeny (estradiol, estron, estriol) | 257 |
| 3.12.4.4. Progesteron, progestageny (17-hydroksyprogesteron, pregnandiol) | 257 |
| 3.12.4.5. Androgeny | 258 |
| 3.12.4.6. Kortyzol, 17-hydroksyketosteroidy (17-OHCS) | 258 |
| 3.12.4.7. Białko wiążące steroidy płciowe (SHBG) | 258 |
| 3.12.5. Hormonalne testy czynnościowe | 259 |
| 3.12.6. Diagnostyka cytogenetyczna | 260 |
| 3.12.7. Diagnostyka obrazowa | 260 |
| 3.12.7.1. Ultrasonografia | 260 |
| 3.12.7.2. Diagnostyka radiologiczna | 261 |
| 3.12.7.3. Tomografia rezonansu magnetycznego (NMR) | 261 |
| 3.12.8. Diagnostyka zabiegowa | 261 |
| 3.12.8.1. Laparoskopia | 261 |
| 3.12.8.2. Histeroskopia | 262 |
| 4. Ginekologia wieku rozwojowego | 263 |
| 4.1. Ginekologia dziecięca i dziewczęca – Izabella Rzepka-Górska | 263 |
| 4.1.1. Wstęp | 263 |
| 4.1.2. Dojrzewanie płciowe | 265 |
| 4.1.2.1. Neuroendokrynologiczne aspekty dojrzewania płciowego | 265 |
| 4.1.2.2. Sygnał metaboliczny. Krytyczna masa ciała. Leptyna | 265 |
| 4.1.2.3. Wiek ginekologiczny i wiek kalendarzowy. Kryteria dojrzałości dziewcząt | 266 |
| 4.1.3. Zaburzenia rozwoju płciowego | 273 |
| 4.1.3.1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe | 273 |
| 4.1.3.2. Opóźnione pokwitanie lub brak pokwitania | 275 |
| 4.1.3.3. Zahamowanie pokwitania lub zahamowanie rozwoju płciowego | 276 |
| 4.1.4. Guzy jajnika w wieku rozwojowym. Nowotwory jajnika u dziewcząt | 277 |
| 4.1.4.1. Fizjopatologia jajnika w różnych okresach życia. Torbiele czynnościowe | 278 |
| 4.1.4.2. Pierwotne nowotwory nabłonkowe | 278 |
| 4.1.4.3. Leczenie nowotworów jajnika u dziewcząt | 280 |
| 4.1.4.4. Endometrioza u młodocianych | 280 |
| 4.1.5. Prawidłowy i powikłany rozwój gruczołów sutkowych. Nowotwory piersi | 281 |
| 4.1.5.1. Fizjologiczne obrzmienie gruczołów sutkowych u noworodków | 281 |
| 4.1.5.2. Nieprawidłowości i zaburzenia rozwoju gruczołów sutkowych w okresie pokwitania | 281 |
| 4.1.5.3. Guzy nowotworowe gruczołów sutkowych | 282 |
| 4.1.6. Grupy i czynniki ryzyka w karcynogenezie raka szyjki macicy | 283 |
| 4.1.6.1. Zagadnienia dotyczące współżycia płciowego dziewcząt | 283 |
| 4.1.6.2. Nadżerka części pochwowej szyjki macicy w wieku rozwojowym | 284 |
| 4.1.7. Zapalenie narządów płciowych | 285 |
| 4.1.7.1. Zapalenia sromu i pochwy | 285 |
| 4.1.7.2. Stany zapalne przydatków | 287 |
| 4.1.8. Wady rozwojowe narządów płciowych | 287 |
| 4.1.8.1. Niedrożność błony dziewiczej | 287 |
| 4.1.8.2. Brak pochwy i macicy | 288 |
| 4.1.8.3. Macica podwójna ze szczątkową niedrożną pochwą | 289 |
| 4.1.8.4. Wrodzony brak dolnego odcinka pochwy | 289 |
| 4.1.8.5. Wrodzony brak szyjki macicy przy istniejącej pochwie | 289 |
| 4.1.8.6. Wrodzony brak szyjki macicy współistniejący z brakiem pochwy | 290 |
| 4.2. Zaburzenia determinacji i różnicowania płci – Stanisław Zajączek, Izabella Rzepka-Górska | 291 |
| 4.2.1. Genetyczne uwarunkowania płci | 291 |
| 4.2.1.1. Chromosomy płciowe | 291 |
| 4.2.1.2. Geny uczestniczące w determinacji i różnicowaniu płci | 293 |
| 4.2.1.3. Inne geny uczestniczące prawdopodobnie w rozwoju cech płciowych (WT1, SOX9) | 294 |
| 4.2.1.4. Geny enzymów metabolizujących hormony steroidowe | 294 |
| 4.2.1.5. Realizacja genetycznych uwarunkowań determinacji i różnicowania płci | 294 |
| 4.2.2. Zasady diagnostyki genetycznej zaburzeń determinacji i różnicowania płci | 296 |
| 4.2.3. Klinika zaburzeń różnicowania płci | 296 |
| 4.2.3.1. Dysgenezja gonad | 296 |
| 4.2.3.2. Zespół niewrażliwości na androgeny (androgen insensitivity syndrome) | 298 |
| 4.2.3.3. Wrodzony przerost nadnerczy | 299 |
| 5. Endometrioza | 303 |
| 5.1. Etiopatogeneza endometriozy – Jan Kotarski, Grzegorz Polak | 303 |
| 5.1.1. Czynniki ryzyka | 303 |
| 5.1.2. Teorie rozwoju endometriozy | 304 |
| 5.1.2.1. Endometrioza otrzewnej | 305 |
| 5.1.2.2. Endometrioza jajnikowa | 306 |
| 5.1.2.3. Adenomioza | 307 |
| 5.1.2.4. Głęboko naciekająca endometrioza (adenomioza przestrzeni zaotrzewnowej) | 307 |
| 5.2. Obraz kliniczny endometriozy – Antoni Palatyński | 309 |
| 5.2.1. Częstość występowania endometriozy i wiek chorych | 309 |
| 5.2.2. Czynniki zagrożenia chorobą | 309 |
| 5.2.3. Objawy i oznaki kliniczne | 310 |
| 5.2.4. Podział endometriozy | 312 |
| 5.2.5. Współistnienie endometriozy z innymi chorobami żeńskich narządów płciowych | 314 |
| 5.2.5.1. Endometrioza a ciąża ektopowa | 314 |
| 5.2.6. Endometrioza a przemiany złośliwe | 317 |
| 5.2.7. Wpływ ciąży na endometriozę | 318 |
| 5.2.8. Endometrioza a niepłodność | 318 |
| 5.2.8.1. Niepłodność mechaniczna | 319 |
| 5.2.8.2. Niepłodność czynnościowa | 319 |
| 5.2.8.3. Uszkodzenie funkcji jajnika | 321 |
| 5.3. Rozpoznawanie endometriozy – Antoni Palatyński | 325 |
| 5.3.1. Zasady rozpoznawania endometriozy | 325 |
| 5.3.1.1. Ocena makroskopowa ognisk endometriozy . | 325 |
| 5.3.1.2. Rozpoznanie histopatologiczne | 325 |
| 5.3.2. Endometrioza wewnątrz jamy otrzewnej | 328 |
| 5.3.2.1. Laparoskopia | 328 |
| 5.3.2.2. Laparotomia | 335 |
| 5.3.2.3. Nieinwazyjne metody diagnostyczne | 337 |
| 5.3.2.4. Podsumowanie | 338 |
| 5.3.3. Umiejscowienie endometriozy poza jamą otrzewnej | 339 |
| 5.3.3.1. Endometrioza sromu, krocza i pochwy | 339 |
| 5.3.3.2. Endometrioza szyjki macicy | 339 |
| 5.3.3.3. Endometrioza układu moczowego | 340 |
| 5.3.3.4. Endometrioza a cystitis interstitialis | 341 |
| 5.3.3.5. Endometrioza w bliznach powłok brzusznych | 342 |
| 5.3.3.6. Inne umiejscowienia endometriozy | 343 |
| 5.4. Leczenie endometriozy – Antoni Palatyński | 345 |
| 5.4.1. Leczenie chirurgiczne | 345 |
| 5.4.1.1. Chirurgia laparoskopowa | 346 |
| 5.4.1.2. Postępowanie chirurgiczne drogą laparotomii | 347 |
| 5.4.2. Leczenie hormonalne | 349 |
| 5.4.2.1. Ciąża rzekoma | 350 |
| 5.4.2.2. Leczenie danazolem | 352 |
| 5.4.2.3. Stosowanie agonistów gonadoliberyny | 354 |
| 5.4.3. Trójstopniowe postępowanie według Semma | 356 |
| 5.4.3.1. Trójstopniowe postępowanie a niepłodność | 357 |
| 6. Ginekologia endokrynologiczna | 361 |
| 6.1. Biosynteza hormonów, ich metabolizm i działanie – Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski | 361 |
| 6.1.1. Steroidogeneza | 361 |
| 6.1.2. Teoria dwóch komórek | 361 |
| 6.1.3. Transport i metabolizm | 364 |
| 6.1.3.1. Estrogeny | 364 |
| 6.1.3.2. Progesteron | 364 |
| 6.1.3.3. Androgeny | 365 |
| 6.1.4. Mechanizm działania | 365 |
| 6.1.4.1. Budowa receptora steroidowego | 365 |
| 6.1.4.2. Aktywacja receptora | 366 |
| 6.1.4.3. Receptor estrogenowy | 366 |
| 6.1.4.4. Receptor progesteronowy | 366 |
| 6.1.4.5. Receptor androgenowy | 367 |
| 6.2. Receptory hormonalne – Witold Kędzia | 368 |
| 6.2.1. Wiadomości wstępne | 368 |
| 6.2.1.1. Definicja receptora | 368 |
| 6.2.1.2. Regulacja receptorowa w odpowiedzi na stymulację hormonalną | 368 |
| 6.2.1.3. Wiązanie receptor–hormon | 369 |
| 6.2.1.4. Ilościowe określenie powinowactwa receptora i hormonu | 369 |
| 6.2.1.5. Krzywa wiązania i wykres Scatcharda. Doświadczalne oznaczanie stałej dysocjacji | 369 |
| 6.2.1.6. Wiązanie hormonu z więcej niż jednym rodzajem receptora | 371 |
| 6.2.1.7. Regulacja liczby i funkcji receptorów | 372 |
| 6.2.2. Receptory błonowe | 372 |
| 6.2.2.1. Struktura białka receptorowego i mechanizm jego funkcjonowania | 372 |
| 6.2.2.2. Cykliczny AMP jako aktywator kinazy A | 374 |
| 6.2.2.3. Uwalnianie wewnątrzkomórkowych zasobów wapnia za pośrednictwem trifosforanu inozytolu | 374 |
| 6.2.2.4. Diacyloglicerol jako aktywator kinazy C | 375 |
| 6.2.2.5. Budowa receptora adrenergicznego | 375 |
| 6.2.2.6. Przemieszczenie receptora do wnętrza komórki Klatryna | 375 |
| 6.2.2.7. Wewnątrzkomórkowe działanie kinaz białkowych | 376 |
| 6.2.2.8. Receptor insulinowy | 377 |
| 6.2.2.9. GnRH. Kinaza białkowa C | 377 |
| 6.2.2.10. Onkogeny i funkcje receptora | 377 |
| 6.2.3. Receptory wewnątrzkomórkowe | 378 |
| 6.2.3.1. Model budowy receptora steroidowego | 378 |
| 6.2.3.2. Teoria funkcjonowania receptora | 378 |
| 6.2.3.3. Aktywacja | 379 |
| 6.2.3.4. Zmiany zachodzące w chromatynie | 380 |
| 6.2.3.5. Receptor estrogenowy i progesteronowy | 381 |
| 6.2.3.6. Receptor androgenowy | 382 |
| 6.2.3.7. Kliniczna wartość oznaczania receptorów steroidowych | 383 |
| 6.2.3.8. Receptory dla hormonów steroidowych w rakach endometrialnych i jasnokomórkowych o różnej lokalizacji | 385 |
| 6.2.3.9. Budowa receptora androgenowego potencjalnym czynnikiem inicjującym proces karcynogenezy | 385 |
| 6.2.3.10. Choroby dziedziczne uwarunkowane niewrażliwością receptora. Mutacja receptora androgenowego jako przyczyna braku wrażliwości na androgeny (zespół Morrisa, zespół Goldberga–Maxwella, zespół Reifensteina). Krzywica typu II | 386 |
| 6.2.3.11. Udział receptorów onkogennych w inicjacji procesu nowotworzenia | 387 |
| 6.3. Budowa i czynność jajnika – Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński | 388 |
| 6.3.1. Rozwój i budowa gonady żeńskiej | 388 |
| 6.3.2. Cykl jajnikowy | 388 |
| 6.3.2.1. Stadia rozwoju pęcherzykowego | 389 |
| 6.3.2.2. Ciałko żółte (corpus luteum) | 390 |
| 6.3.2.3. Mechanizmy regulujące procesy rekrutacji, selekcji i owulacji | 390 |
| 6.4. Fizjologia cyklicznych zmian endometrium – Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński | 391 |
| 6.4.1. Unaczynienie endometrium | 391 |
| 6.4.2. Cykl endometrialny | 391 |
| 6.5. Neuroendokrynologia cyklu jajnikowego – Artur J. Jakimiuk, Krzysztof Kamiński | 393 |
| 6.5.1. Regulacja neurohormonalna osi podwzgórze–przysadka mózgowa–jajnik | 393 |
| 6.5.2. Hormony przedniego płata przysadki mózgowej | 393 |
| 6.5.3. Hormony jajnika | 393 |
| 6.5.4. Hormony tkankowe | 394 |
| 6.6. Fizjologia procesów doprowadzających do implantacji zapłodnionego jaja – Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski | 395 |
| 6.6.1. Transport nasienia | 395 |
| 6.6.2. Transport komórki jajowej | 396 |
| 6.6.3. Proces zapłodnienia | 396 |
| 6.6.4. Implantacja i placentacja | 397 |
| 6.7. Determinacja płci – Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski | 399 |
| 6.7.1. Prawidłowa determinacja płci | 399 |
| 6.7.1.1. Różnicowanie gonad | 400 |
| 6.7.1.2. Rozwój przewodów Müllera i Wolffa | 400 |
| 6.7.1.3. Rozwój zewnętrznych narządów płciowych | 401 |
| 6.7.2. Nieprawidłowa determinacja płci | 401 |
| 6.7.2.1. Nieprawidłowy rozwój gonad pierwotnych | 401 |
| 6.7.2.2. Nieprawidłowa determinacja gonad | 401 |
| 6.7.2.3. Obojnactwo rzekome męskie | 403 |
| 6.7.2.4. Obojnactwo rzekome żeńskie | 404 |
| 6.8. Zaburzenia miesiączkowania – Artur J. Jakimiuk, Anna Fritz, Krzysztof Kamiński | 406 |
| 6.8.1. Terminologia i klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania | 406 |
| 6.8.2. Czynnościowe krwawienia maciczne | 406 |
| 6.8.2.1. Diagnostyka czynnościowych krwawień macicznych | 407 |
| 6.8.2.2. Leczenie czynnościowych krwawień macicznych | 408 |
| 6.8.3. Brak miesiączki – pierwotny i wtórny | 409 |
| 6.8.3.1. Diagnostyka braku miesiączki | 409 |
| 6.8.3.2. Przyczyny braku miesiączki | 409 |
| 6.9. Brak owulacji – Artur J. Jakimiuk, Krzysztof Szafranko | 417 |
| 6.9.1. Patogeneza braku owulacji | 417 |
| 6.9.2. Zaburzenia podwzgórzowo-przysadkowe | 418 |
| 6.9.3. Zaburzenia sprzężenia zwrotnego | 419 |
| 6.9.4. Miejscowe czynniki w jajniku | 420 |
| 6.9.5. Rola androgenów w pęcherzyku jajnikowym | 421 |
| 6.9.6. Nadwaga | 421 |
| 6.9.7. Konsekwencje kliniczne długotrwałego braku owulacji | 421 |
| 6.9.8. Diagnostyka | 421 |
| 6.9.9. Leczenie | 422 |
| 6.9.10. Bolesne miesiączkowanie | 423 |
| 6.9.11. Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS – premenstrual syndrome) | 423 |
| 6.10. Zespoły hiperandrogenne – Artur J. Jakimiuk, Wojciech Grzybowski | 424 |
| 6.10.1. Objawy nadmiaru androgenów | 424 |
| 6.10.2. Przyczyny nadmiaru androgenów | 424 |
| 6.10.2.1. Zaburzenia endokrynologiczne z towarzyszącym hiperandrogenizmem | 424 |
| 6.10.2.2. Wrodzony niedobór enzymów steroidogenezy | 424 |
| 6.10.2.3. Nowotwory produkujące androgeny | 425 |
| 6.10.2.4. Stosowanie preparatów o działaniu androgennym | 425 |
| 6.10.3. Implikacje kliniczne metabolizmu androgenów | 425 |
| 6.10.4. Hirsutyzm | 426 |
| 6.10.4.1. Patofizjologia wzrostu włosów | 426 |
| 6.10.4.2. Leczenie hirsutyzmu | 427 |
| 7. Ginekologia geriatryczna | 431 |
| 7.1. Menopauza – Krzysztof Drews, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Wojciech Pieńkowski | 431 |
| 7.1.1. Wstęp | 431 |
| 7.1.2. Menopauza a objawy wypadowe | 432 |
| 7.1.3. Menopauza a układ sercowo-naczyniowy | 435 |
| 7.1.3.1. Składnik estrogenny w terapii hormonalnej | 435 |
| 7.1.3.2. Składnik gestagenny w terapii hormonalnej | 436 |
| 7.1.4. Powikłania zakrzepowe w okresie okołomenopauzalnym | 437 |
| 7.1.5. Wpływ menopauzy na wystąpienie osteoporozy | 438 |
| 7.1.6. Zmiany w układzie moczowo-płciowym | 439 |
| 7.1.7. Aspekty psychologiczne okresu okołomenopauzalnego życia kobiety | 440 |
| 7.1.8. Rak gruczołu sutkowego i endometrium w okresie menopauzy | 441 |
| 7.1.9. Terapia okresu przekwitania | 442 |
| 7.2. Osteoporoza – Tomasz Opala, Dorota Rabiega | 450 |
| 7.2.1. Rys historyczny badań nad osteoporozą | 450 |
| 7.2.2. Budowa tkanki kostnej | 451 |
| 7.2.2.1. Komórki tkanki kostnej | 451 |
| 7.2.2.2. Substancja międzykomórkowa kości | 452 |
| 7.2.3. Metabolizm tkanki kostnej | 453 |
| 7.2.4. Definicja osteoporozy | 454 |
| 7.2.5. Etiologia i patogeneza osteoporozy | 454 |
| 7.2.6. Wpływ estrogenów na metabolizm kostny | 455 |
| 7.2.7. Osteoporozy wtórne w ginekologii | 456 |
| 7.2.7.1. Analogi GnRH | 456 |
| 7.2.7.2. Histerektomia z przydatkami | 457 |
| 7.2.7.3. Radioterapia | 458 |
| 7.2.7.4. Chemioterapia | 459 |
| 7.2.8. Leczenie osteoporozy | 459 |
| 8. Niepłodność | 465 |
| 8.1. Epidemiologia niepłodności – Monika Serdyńska, Leszek Pawelczyk, Piotr Jędrzejczak | 465 |
| 8.1.1. Czynniki warunkujące zdolność rozrodczą | 465 |
| 8.2. Fizjologia cyklu płciowego – Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska, Robert Z. Spaczyński | 470 |
| 8.2.1. Cykl jajnikowy | 471 |
| 8.2.1.1. Faza folikularna | 471 |
| 8.2.1.2. Owulacja | 473 |
| 8.2.1.3. Faza lutealna | 474 |
| 8.2.2. Cykl endometrialny | 474 |
| 8.2.2.1. Faza miesiączkowa (1.–5. dzień cyklu) | 474 |
| 8.2.2.2. Faza proliferacyjna (wzrostowa) (6.–13. dzień cyklu) | 474 |
| 8.2.2.3. Faza sekrecyjna (wydzielnicza) (15.–28. dzień cyklu) | 474 |
| 8.2.3. Cykl szyjkowy | 475 |
| 8.3. Niepłodność żeńska – Piotr Jędrzejczak, Anna Sokalska | 476 |
| 8.3.1. Diagnostyka niepłodności | 476 |
| 8.3.1.1. Wywiad lekarski | 476 |
| 8.3.1.2. Badania w diagnostyce niepłodności | 478 |
| 8.4. Zespół policystycznych jajników (PCOS) – Beata Banaszewska, Robert Z. Spaczyński, Leszek Pawelczyk | 485 |
| 8.4.1. Etiopatogeneza PCOS | 485 |
| 8.4.1.1. Insulinooporność i hiperinsulinomia w patogenezie PCOS | 486 |
| 8.4.2. Rozpoznawanie PCOS | 487 |
| 8.4.2.1. Dodatkowe badania hormonalne | 488 |
| 8.4.2.2. Badania biochemiczne | 489 |
| 8.4.2.3. Ocena makroskopowa jajników | 489 |
| 8.4.3. Konsekwencje długofalowe PCOS | 489 |
| 8.4.3.1. Choroba niedokrwienna serca | 490 |
| 8.4.3.2. Cukrzyca | 490 |
| 8.4.3.3. Nadciśnienie | 491 |
| 8.4.3.4. Choroby nowotworowe | 491 |
| 8.4.4. Leczenie chorych z PCOS | 491 |
| 8.4.4.1. Leczenie kobiet planujących ciążę | 491 |
| 8.4.4.2. Leczenie kobiet nieplanujących ciąży | 492 |
| 8.4.4.3. Nowe metody leczenia PCOS | 493 |
| 8.5. Stymulacja jajeczkowania – Robert Z. Spaczyński, Krzysztof Derwich, Leszek Pawelczyk | 495 |
| 8.5.1. Cytrynian klomifenu | 495 |
| 8.5.1.1. Farmakologia i mechanizm działania | 495 |
| 8.5.1.2. Wskazania i dawkowanie | 496 |
| 8.5.1.3. Monitorowanie stymulacji jajeczkowania | 496 |
| 8.5.1.4. Powikłania i objawy uboczne | 497 |
| 8.5.2. Gonadotropiny egzogenne | 497 |
| 8.5.2.1. Rodzaje gonadotropin | 497 |
| 8.5.2.2. Wskazania do zastosowania | 498 |
| 8.5.2.3. Mechanizm działania | 498 |
| 8.5.2.4. Protokoły hiperstymulacji do programów zapłodnienia pozaustrojowego | 499 |
| 8.5.2.5. Monitorowanie stymulacji jajeczkowania | 500 |
| 8.5.2.6. Powikłania | 501 |
| 8.5.3. Egzogenny pulsacyjny GnRH | 501 |
| 8.5.4. Alternatywne metody stymulacji jajeczkowania | 501 |
| 8.6. Fizjologia męskich narządów płciowych – Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk | 502 |
| 8.6.1. Budowa jąder | 502 |
| 8.6.1.1. Gruczoł śródmiąższowy | 502 |
| 8.6.1.2. Kanaliki plemnikotwórcze | 502 |
| 8.6.2. Czynność jąder | 503 |
| 8.6.2.1. Gametogeneza | 503 |
| 8.6.2.2. Apoptoza | 504 |
| 8.6.3. Hormonalna kontrola czynności jąder | 504 |
| 8.6.3.1. Funkcja gonadoliberyny | 504 |
| 8.6.3.2. Funkcja gonadotropin | 505 |
| 8.6.4. Czynniki działające miejscowo na czynność jąder | 505 |
| 8.6.5. Termoregulacja | 505 |
| 8.6.6. Immunologia jąder | 506 |
| 8.6.7. Synteza i rola androgenów | 506 |
| 8.6.8. Transport gamet męskich | 507 |
| 8.6.9. Erekcja i ejakulacja | 508 |
| 8.7. Niepłodność męska – Piotr Jędrzejczak, Monika Serdyńska | 510 |
| 8.7.1. Niepłodność przedjądrowa | 510 |
| 8.7.1.1. Leczenie | 511 |
| 8.7.2. Niepłodność jądrowa | 511 |
| 8.7.2.1. Wady dziedziczne i rozwojowe | 511 |
| 8.7.2.2. Wady nabyte | 512 |
| 8.7.2.3. Leczenie | 513 |
| 8.7.3. Niepłodność pozajądrowa | 514 |
| 8.7.3.1. Zaburzenia transportu nasienia | 514 |
| 8.7.3.2. Zaburzenia gruczołów dodatkowych | 514 |
| 8.7.3.3. Niezdolność do odbycia stosunku płciowego | 515 |
| 8.7.3.4. Zaburzenia ejakulacji | 515 |
| 8.7.3.5. Leczenie | 515 |
| 8.8. Metody wspomaganego rozrodu – Krzysztof Derwich, Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk | 516 |
| 8.8.1. Inseminacja domaciczna | 516 |
| 8.8.1.1. Inseminacja nasieniem dawcy | 517 |
| 8.8.2. Stymulacja jajeczkowania w cyklach z zastosowaniem ART | 518 |
| 8.8.3. Monitorowanie cyklu z zastosowaniem ART | 518 |
| 8.8.4. Zapłodnienie pozaustrojowe i transfer zarodka | 519 |
| 8.8.4.1. Protokół długi stymulacji | 519 |
| 8.8.4.2. Protokół krótki stymulacji | 519 |
| 8.8.4.3. Protokół ultrakrótki stymulacji | 519 |
| 8.8.4.4. Porównanie protokołów długich i krótkich | 519 |
| 8.8.4.5. Aspiracja pęcherzyków jajnikowych | 519 |
| 8.8.4.6. Laboratoryjne aspekty zapłodnienia pozaustrojowego | 520 |
| 8.8.4.7. Przygotowanie i ocena nasienia | 520 |
| 8.8.4.8. Przygotowanie i ocena komórek jajowych | 520 |
| 8.8.4.9. Media hodowlane | 521 |
| 8.8.4.10. Inseminacja | 521 |
| 8.8.4.11. Techniki mikromanipulacyjne | 521 |
| 8.8.4.12. Pozyskiwanie i kriokonserwacja plemników uzyskanych na drodze biopsji jądra | 522 |
| 8.8.4.13. Kriokonserwacja i przeszczepienie fragmentów jajnika | 523 |
| 8.8.4.14. Hodowla i ocena zarodków w warunkach in vitro | 523 |
| 8.8.4.15. Analiza zapłodnienia | 523 |
| 8.8.4.16. Ocena jakości zarodków | 524 |
| 8.8.4.17. Nieprawidłowości chromosomalne zarodków ludzkich | 525 |
| 8.8.4.18. Otwarcie częściowe osłonki przejrzystej zarodka | 526 |
| 8.8.4.19. Transfer zarodków | 526 |
| 8.8.4.20. Kriokonserwacja zarodków | 527 |
| 8.8.4.21. Dojrzewanie komórek jajowych w warunkach hodowli in vitro | 527 |
| 8.8.4.22. Suplementacja fazy lutealnej w cyklach z zastosowaniem zapłodnienia pozaustrojowego | 528 |
| 8.8.4.23. Wyniki zapłodnienia pozaustrojowego | 528 |
| 8.8.5. Powikłania w wyniku stosowania technik wspomaganego rozrodu | 528 |
| 8.8.5.1. Zespół hiperstymulacji jajników | 528 |
| 8.8.5.2. Ciąża wielopłodowa | 530 |
| 8.9. Laparoskopia w diagnostyce i leczeniu niepłodności – Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska | 533 |
| 8.9.1. Zmiany patologiczne w jajowodach i w miednicy mniejszej | 533 |
| 8.9.2. Zaburzenia owulacji | 535 |
| 8.9.3. Niewyjaśnione przyczyny niepłodności | 536 |
| 8.10. Aktualne rekomendacje postępowania z parą niepłodną – Leszek Pawelczyk, Anna Sokalska | 537 |
| 8.10.1. Badanie nasienia | 537 |
| 8.10.2. Ocena owulacji | 537 |
| 8.10.3. Ocena fazy lutealnej | 538 |
| 8.10.4. Badanie w kierunku Chlamydia trachomatis | 540 |
| 8.10.5. Test penetracyjny | 540 |
| 8.10.6. Ocena jajowodów | 540 |
| 8.10.7. Ocena jamy macicy | 540 |
| 8.11. Endometrioza jako przyczyna niepłodności – Leszek Pawelczyk, Piotr Jędrzejczak, Robert Z. Spaczyński | 541 |
| 8.11.1. Epidemiologia endometriozy niepłodnych kobiet | 541 |
| 8.11.2. Wpływ endometriozy na niepłodność – patomechanizmy | 541 |
| 8.11.3. Leczenie endometriozy a odzyskanie płodności | 543 |
| 8.12. Aspekty etyczne wspomaganego rozrodu – Zbigniew Słomko, Leszek Pawelczyk | 546 |
| 8.12.1. Metody wspomaganego rozrodu | 546 |
| 8.12.2. Macierzyństwo zastępcze | 550 |
| 8.12.2.1. Wskazania do macierzyństwa zastępczego | 551 |
| 8.12.2.2. Wskazania do macierzyństwa ciążowego zastępczego | 552 |
| 8.12.2.3. Rekomendacje Amerykańskiego Komitetu Etycznego | 552 |
| 8.12.2.4. Aspekty prawne | 552 |
| 8.12.2.5. Argumenty za i przeciw | 554 |
| 8.12.2.6. Aspekty religijne | 555 |
| 9. Ciąża ektopowa i poronienia | 557 |
| 9.1. Ciąża ektopowa – Zbigniew Słomko, Zbyszko Malewski | 557 |
| 9.1.1. Cel i zakres informacji | 557 |
| 9.1.2. Rys historyczny | 557 |
| 9.1.3. Epidemiologia | 557 |
| 9.1.4. Etiologia | 558 |
| 9.1.5. Ciąża jajowodowa | 559 |
| 9.1.6. Diagnostyka | 559 |
| 9.1.6.1. Oznaczanie ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej i inne badania biochemiczne . | 560 |
| 9.1.6.2. Badanie ultrasonograficzne w diagnostyce ciąży ektopowej | 563 |
| 9.1.6.3. Nakłucie zagłębienia odbytniczo-macicznego (zatoki Douglasa) | 568 |
| 9.1.6.4. Łyżeczkowanie ścian jamy macicy | 568 |
| 9.1.6.5. Kolpotomia | 569 |
| 9.1.6.6. Laparotomia | 569 |
| 9.1.7. Postępowanie lecznicze | 569 |
| 9.1.7.1. Leczenie operacyjne | 569 |
| 9.1.7.2. Leczenie nieoperacyjne | 571 |
| 9.1.8. Ciąża jajnikowa | 574 |
| 9.1.9. Ciąża szyjkowa | 575 |
| 9.1.10. Ciąża brzuszna | 578 |
| 9.2. Diagnostyka laparoskopowa i leczenie ciąży ektopowej – Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk | 581 |
| 9.2.1. Obraz laparoskopowy ciąży ektopowej | 581 |
| 9.2.2. Laparoskopowe leczenie ciąży ektopowej | 581 |
| 9.2.3. Techniki operacji ciąży zlokalizowanej w bańce jajowodu | 582 |
| 9.2.4. Kontrola pooperacyjna | 584 |
| 9.2.5. Wyniki leczenia | 584 |
| 9.2.6. Inne lokalizacje ciąży ektopowej | 585 |
| 9.3. Poronienie samoistne – Zbyszko Malewski | 586 |
| 9.3.1. Podstawowe definicje i kryteria | 586 |
| 9.3.2. Częstość występowania | 587 |
| 9.3.3. Klasyfikacja | 587 |
| 9.3.3.1. Poronienie zagrażające (threatened abortion) | 587 |
| 9.3.3.2. Poronienie w toku (nieodwracalne, inevitable abortion) | 588 |
| 9.3.3.3. Poronienie dokonane niecałkowite (incomplete abortion) | 588 |
| 10. Metody planowania rodziny | 589 |
| 10.1. Metody i środki regulacji poczęć – Marian Obara, Zbigniew Słomko | 589 |
| 10.1.1. Wstęp | 589 |
| 10.1.2. Naturalne metody regulacji poczęć | 591 |
| 10.1.3. Wstrzemięźliwość płciowa | 591 |
| 10.1.4. Metoda rytmu | 592 |
| 10.1.5. Metoda termiczna | 593 |
| 10.1.6. Metoda obserwacji śluzu | 594 |
| 10.1.7. Metody objawowe | 594 |
| 10.1.8. Metoda objawowo-termiczna | 595 |
| 10.1.9. Testy i testery płodności wspomagające naturalne metody regulacji poczęć | 595 |
| 10.1.10. Metody współżycia jako sposób regulacji poczęć | 597 |
| 10.1.11. Karmienie piersią jako metoda regulacji poczęć | 598 |
| 10.1.12. Wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna | 598 |
| 10.1.13. Dopochwowe środki antykoncepcyjne | 601 |
| 10.1.13.1. Środki mechaniczne | 601 |
| 10.1.13.2. Środki chemiczne | 603 |
| 10.1.13.3. Hormonalny krążek dopochwowy (Femring) | 604 |
| 10.1.14. Prezerwatywa dla mężczyzn | 605 |
| 10.1.15. Przyszłość antykoncepcji | 606 |
| 10.2. Antykoncepcja hormonalna – Krzysztof Drews, Wojciech Pieńkowski | 607 |
| 10.2.1. Wstęp | 607 |
| 10.2.2. Dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna | 608 |
| 10.2.2.1. Mechanizm działania DTA | 608 |
| 10.2.2.2. Najważniejsze efekty metaboliczne związane z zastosowaniem DTA | 609 |
| 10.2.2.3. Pozakoncepcyjne korzyści stosowania DTA | 612 |
| 10.2.3. Hormonalny plaster antykoncepcyjny | 612 |
| 10.2.4. Antykoncepcyjny krążek dopochwowy | 612 |
| 10.2.5. Iniekcje zawierające etynyloestradiol i gestagen | 613 |
| 10.2.6. Minitabletka gestagenna | 613 |
| 10.2.7. Iniekcje progestagenne | 614 |
| 10.2.8. Wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca gestagen | 615 |
| 10.2.9. Implanty zawierające gestageny | 615 |
| 10.2.10. Antykoncepcja postkoitalna | 616 |
| 10.2.11. Antykoncepcja hormonalna u mężczyzn | 616 |
| 10.3. Ubezpłodnienie – sterylizacja – Zbigniew Słomko | 617 |
| 10.3.1. Wstęp | 617 |
| 10.3.2. Histerektomia | 618 |
| 10.3.3. Sterylizacja podczas cięcia cesarskiego | 618 |
| 10.3.4. Minilaparotomia poporodowa | 619 |
| 10.3.5. Minilaparotomia | 619 |
| 10.3.6. Sterylizacja laparoskopowa | 619 |
| 10.3.7. Sterylizacja histeroskopowa | 619 |
| 10.3.8. Chirurgiczne techniki sterylizacji jajowodowej | 619 |
| 10.3.9. Metody antykoncepcji u mężczyzn | 620 |
| Spis treści TOMU 2 | |
| 11. Ginekologia onkologiczna | 623 |
| 11.1. Genetyka onkologiczna w ginekologii – Jan Lubiński, Tadeusz Dębniak, Grzegorz Kurzawski, Bohdan Górski, Jacek Gronwald, Tomasz Byrski, Tomasz Huzarski, Oleg Oszurek, Janusz Menkiszak, Izabella Rzepka-Górska, Józef Kładny, Janina Suchy, Cezary Cybulski | 623 |
| 11.1.1. Zasady dziedziczenia predyspozycji do nowotworów | 623 |
| 11.1.1.1. Jednogenowa predyspozycja do nowotworów | 623 |
| 11.1.1.2. Wielogenowa predyspozycja do nowotworów | 625 |
| 11.1.2. Analizy molekularne DNA i RNA w wykrywaniu dziedzicznych predyspozycji do nowotworów | 625 |
| 11.1.2.1. Wykrywanie nieznanych mutacji | 626 |
| 11.1.2.2. Wykrywanie znanych mutacji | 627 |
| 11.1.2.3. Testy MSH2 i MLH1 | 627 |
| 11.1.2.4. Test BRCA1 | 628 |
| 11.1.3. Dziedziczny rak piersi i jajnika | 629 |
| 11.1.3.1. Zespół BRCA1 | 629 |
| 11.1.3.2. Zespół BRCA2 | 630 |
| 11.1.3.3. Zespół BRCAX | 631 |
| 11.1.3.4. Zalecenia postępowania w rodzinach z wysokim ryzykiem dziedzicznego raka piersi/jajnika | 631 |
| 11.1.4. Zespół Lyncha | 634 |
| 11.1.4.1. Diagnostyka molekularna nosicielstwa mutacji w genach związanych z rozwojem HNPCC | 635 |
| 11.1.4.2. Opieka nad rodzinami z HNPCC | 635 |
| 11.1.5. Zespół MSH6 | 636 |
| 11.1.5.1. Schemat badań kontrolnych | 637 |
| 11.1.5.2. Leczenie | 637 |
| 11.2. Epidemiologia i etiologia nowotworów narządów płciowych – Ewa Nowak-Markwitz, Witold Kędzia, Marek Spaczyński | 638 |
| 11.2.1. Epidemiologia | 638 |
| 11.2.1.1. Epidemiologia raka szyjki macicy | 638 |
| 11.2.1.2. Epidemiologia raka endometrium | 639 |
| 11.2.1.3. Epidemiologia raka jajnika | 641 |
| 11.2.1.4. Epidemiologia raka kosmówki | 641 |
| 11.2.1.5. Epidemiologia raka sromu | 642 |
| 11.2.1.6. Epidemiologia raka pochwy | 642 |
| 11.2.2. Etiologia nowotworów narządów płciowych | 642 |
| 11.2.2.1. Karcynogeneza | 642 |
| 11.2.2.2. Rola zakażenia wirusowego w etiologii raka szyjki macicy | 643 |
| 11.2.2.3. Etiologia raka endometrium | 646 |
| 11.2.2.4. Etiologia raka jajnika | 646 |
| 11.2.2.5. Zaburzenia genetyczne i zespoły dziedziczne w etiologii raka jajnika i raka endometrium | 646 |
| 11.2.2.6. Etiologia raka kosmówki | 647 |
| 11.2.2.7. Etiologia raka sromu | 647 |
| 11.2.2.8. Etiologia raka pochwy | 647 |
| 11.3. Wykrywanie nowotworów narządów płciowych – Witold Kędzia, Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński | 648 |
| 11.3.1. Badania skryningowe w onkologii ginekologicznej | 648 |
| 11.3.2. Wykrywanie raka szyjki macicy | 648 |
| 11.3.3. Wykrywanie raka endometrium | 650 |
| 11.3.4. Wykrywanie raka jajnika | 651 |
| 11.3.5. Wykrywanie raka kosmówki i przetrwałej choroby trofoblastycznej | 651 |
| 11.3.6. Wykrywanie nowotworów pochwy | 651 |
| 11.3.7. Wykrywanie nowotworów sromu | 652 |
| 11.4. Diagnostyka histopatologiczna – Witold Kędzia, Marek Spaczyński | 652 |
| 11.4.1. Nowotwory szyjki macicy | 652 |
| 11.4.2. Nowotwory trzonu macicy | 652 |
| 11.4.3. Nowotwory jajnika | 653 |
| 11.4.4. Nowotwory sromu | 653 |
| 11.4.5. Nowotwory pochwy | 654 |
| 11.4.6. Nowotwory trofoblastu | 654 |
| 11.4.7. Rola badania śródoperacyjnego | 654 |
| 11.5. Diagnostyka kliniczna – Marek Spaczyński, Ewa Nowak-Markwitz, Witold Kędzia | 655 |
| 11.5.1. Badanie kliniczne podmiotowe i przedmiotowe | 655 |
| 11.5.2. Badania obrazowe | 655 |
| 11.5.3. Diagnostyka biochemiczna | 656 |
| 11.5.4. Zabiegi diagnostyczne | 657 |
| 11.6. Stany przednowotworowe narządów płciowych – Witold Kędzia, Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński | 658 |
| 11.6.1. Wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN) | 658 |
| 11.6.2. Śródnabłonkowa neoplazja sromu (VIN) | 659 |
| 11.6.3. Stany przedrakowe pochwy | 659 |
| 11.7. Rak szyjki macicy – Witold Kędzia | 660 |
| 11.7.1. Rak płaskonabłonkowy inwazyjny | 660 |
| 11.7.2. Rak kliniczny | 660 |
| 11.7.3. Klasyfikacja raków szyjki macicy | 661 |
| 11.7.4. Obraz kliniczny | 662 |
| 11.7.5. Leczenie chorych | 663 |
| 11.7.5.1. Leczenie operacyjne | 663 |
| 11.7.5.2. Radioterapia | 663 |
| 11.7.5.3. Chemioterapia i radiochemioterapia | 664 |
| 11.7.6. Obserwacja i kontrola chorych po leczeniu | 665 |
| 11.7.7. Rokowanie | 665 |
| 11.7.8. Postępowanie u ciężarnych ze stanami przedrakowymi i rakiem szyjki macicy | 665 |
| 11.7.9. Niepowodzenia leczenia i powikłania | 666 |
| 11.8. Rak endometrium – Ewa Nowak-Markwitz | 667 |
| 11.8.1. Typy raka endometrium | 667 |
| 11.8.2. Objawy i rozwój raka endometrium | 667 |
| 11.8.3. Diagnostyka | 668 |
| 11.8.4. Klasyfikacja raka endometrium | 668 |
| 11.8.5. Czynniki prognostyczne | 668 |
| 11.8.6. Leczenie | 669 |
| 11.9. Niezłośliwe i złośliwe nowotwory mezenchymalne trzonu macicy – Witold Kędzia | 670 |
| 11.9.1. Niezłośliwe nowotwory mezenchymalne trzonu macicy | 670 |
| 11.9.2. Złośliwe nowotwory mezenchymalne trzonu macicy | 670 |
| 11.9.2.1. Epidemiologia i obraz kliniczny mięsaków | 670 |
| 11.10. Złośliwe nowotwory jajnika – Ewa Nowak-Markwitz, Witold Kędzia, Marek Spaczyński | 672 |
| 11.10.1. Rak jajnika | 672 |
| 11.10.1.1. Stopnie klinicznego zaawansowania | 672 |
| 11.10.1.2. Leczenie raka jajnika | 673 |
| 11.10.2. Nowotwory gonadalne jajnika | 675 |
| 11.10.3. Nowotwory germinalne jajnika | 676 |
| 11.11. Nowotwory pochwy – Ewa Nowak-Markwitz | 677 |
| 11.11.1. Nowotwory niezłośliwe pochwy | 677 |
| 11.11.2. Nowotwory złośliwe pochwy | 677 |
| 11.12. Nowotwory sromu – Witold Kędzia | 678 |
| 11.12.1. Nowotwory niezłośliwe sromu | 678 |
| 11.12.2. Nowotwory złośliwe sromu | 678 |
| 11.13. Nowotwory trofoblastu – Ewa Nowak-Markwitz | 680 |
| 11.13.1. Wprowadzenie | 680 |
| 11.13.2. Przetrwała choroba trofoblastyczna | 680 |
| 11.13.3. Rak kosmówki | 681 |
| 11.14. Powikłania po leczeniu nowotworów – Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński | 682 |
| 11.14.1. Następstwa i powikłania leczenia operacyjnego | 682 |
| 11.14.1.1. Powikłania ze strony układu moczowego | 683 |
| 11.14.1.2. Powikłania ze strony przewodu pokarmowego | 683 |
| 11.14.2. Następstwa i powikłania radioterapii | 683 |
| 11.14.3. Działania niepożądane i następstwa chemioterapii | 684 |
| 11.15. Zasady kontroli chorych po leczeniu nowotworów – Witold Kędzia, Marek Spaczyński | 685 |
| 11.15.1. Cele i zadania kontroli | 685 |
| 11.15.2. Kliniczne aspekty kontroli | 685 |
| 11.15.3. Organizacja wizyt kontrolnych | 686 |
| 11.15.4. Współistniejące choroby | 686 |
| 11.15.5. Metody diagnostyczne | 686 |
| 11.15.6. Zasady kontroli chorych na raka jajnika i jajowodu | 687 |
| 11.15.7. Zasady kontroli chorych na raka sromu | 687 |
| 11.15.8. Zasady kontroli chorych na raka szyjki macicy | 687 |
| 11.15.9. Zasady kontroli chorych na raka endometrium | 688 |
| 11.15.10. Zasady kontroli chorych na raka pochwy | 688 |
| 11.16. Rozpoznawanie i leczenie nawrotów nowotworów – Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński | 689 |
| 11.16.1. Wprowadzenie | 689 |
| 11.16.2. Nawroty raka sromu | 689 |
| 11.16.3. Nawroty raka pochwy | 689 |
| 11.16.4. Nawroty raka szyjki macicy | 689 |
| 11.16.5. Nawroty raka endometrium | 690 |
| 11.16.6. Nawroty raka jajnika | 690 |
| 11.17. Mięśniaki macicy – Anna Markowska, Zbigniew Słomko | 691 |
| 11.17.1. Epidemiologia | 691 |
| 11.17.2. Etiologia i etiopatogeneza | 691 |
| 11.17.2.1. Wiek i rasa | 691 |
| 11.17.2.2. Hormony i receptory hormonów | 691 |
| 11.17.2.3. Płodność i otyłość | 691 |
| 11.17.2.4. Cytokiny | 692 |
| 11.17.2.5. Zaburzenia genetyczne | 692 |
| 11.17.3. Histopatologia mięśniaków macicy | 692 |
| 11.17.4. Objawy kliniczne | 693 |
| 11.17.5. Badania różnicowe | 693 |
| 11.17.6. Ultrasonografia w diagnostyce mięśniaków macicy | 694 |
| 11.17.7. Leczenie mięśniaków macicy | 694 |
| 11.17.7.1. Leczenie zachowawcze | 694 |
| 11.17.7.2. Leczenie operacyjne | 696 |
| 11.17.8. Perinatalne aspekty mięśniaków macicy | 697 |
| 11.18. Rak szyjki macicy – aspekty perinatalne – Zbigniew Słomko, Witold Kędzia | 700 |
| 11.18.1. Wstęp | 700 |
| 11.18.2. Czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy w ciąży | 701 |
| 11.18.2.1. Rak szyjki macicy w okresie perinatalnym | 701 |
| 11.18.2.2. Czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy | 702 |
| 11.18.3. Ciąża u kobiety HPV-pozytywnej | 702 |
| 11.18.4. Częstość występowania raka szyjki macicy podczas ciąży | 703 |
| 11.18.5. Rozpoznawanie raka szyjki macicy w czasie ciąży | 704 |
| 11.18.6. Metody diagnostyczne | 704 |
| 11.18.6.1. Cytodiagnostyka w czasie ciąży | 704 |
| 11.18.6.2. Algorytm diagnostyczno-terapeutyczny. Interpretacja wybranych rozpoznań cytologicznych TBS u ciężarnych | 705 |
| 11.18.6.3. Znaczenie kolposkopowego badania szyjki macicy w czasie ciąży | 706 |
| 11.18.6.4. Czas rozpoznania w odniesieniu do okresu ciąży | 707 |
| 11.18.6.5. Rola konizacji w postępowaniu diagnostyczno-leczniczym | 707 |
| 11.18.6.6. Stopień kliniczny oraz typ histologiczny raka szyjki macicy w czasie ciąży | 708 |
| 11.18.7. CIN – postępowanie diagnostyczne i lecznicze w czasie ciąży | 708 |
| 11.18.8. Leczenie inwazyjnego raka szyjki macicy podczas ciąży | 710 |
| 11.18.8.1. Radioterapia raka szyjki macicy w czasie ciąży | 711 |
| 11.18.8.2. Chemioterapia raka szyjki macicy w ciąży | 713 |
| 11.18.9. Ogólne zasady postępowania w raku szyjki macicy podczas ciąży | 715 |
| 11.18.10. Rokowanie w raku szyjki macicy podczas ciąży | 716 |
| 12. Ginekologia operacyjna | 719 |
| 12.1. Autonomia pacjentki a leczenie operacyjne – Zbigniew Słomko, Krzysztof Kordel, Zygmunt Przybylski, Zbigniew Friebe | 719 |
| 12.1.1. Uprawnienia do wyrażenia zgody | 722 |
| 12.1.2. Działanie bez zgody i wbrew woli pacjentki | 722 |
| 12.1.3. Poszanowanie intymności i godności osobistej | 723 |
| 12.1.4. Tajemnica lekarska | 724 |
| 12.1.5. Udzielanie informacji chorej | 724 |
| 12.2. Zasady organizacji pracy oddziału operacyjnego w ginekologii – Rafał Watrowski, Zbigniew Friebe, Michał Pawlaczyk | 728 |
| 12.2.1. Organizacja i funkcjonowanie bloku operacyjnego | 728 |
| 12.2.1.1. Wprowadzenie | 728 |
| 12.2.1.2. Higiena bloku operacyjnego | 729 |
| 12.2.1.3. Systemowa prewencja błędów medycznych na bloku operacyjnym | 734 |
| 12.2.1.4. Harmonogramowanie pracy bloku operacyjnego | 734 |
| 12.2.1.5. Sposoby optymalizacji harmonogramowania pracy bloku | 735 |
| 12.2.1.6. Podsumowanie | 735 |
| 12.2.2. Instrumentarium ginekologiczno-chirurgiczne | 735 |
| 12.2.2.1. Wprowadzenie | 735 |
| 12.2.2.2. Instrumentarium tradycyjne | 736 |
| 12.2.2.3. Elektronarzędzia chirurgiczne w ginekologii | 738 |
| 12.2.2.4. Zastosowanie ultradźwięków w chirurgii ginekologicznej | 740 |
| 12.2.2.5. Zastosowanie laserów w chirurgii ginekologicznej | 741 |
| 12.2.2.6. Chirurgiczne zespalanie tkanek w ginekologii | 742 |
| 12.3. Przygotowanie chorej do operacji ginekologicznej – Zbigniew Friebe, Michał Gaca, Jan Kotarski | 747 |
| 12.3.1. Punkt widzenia anestezjologa | 747 |
| 12.3.1.1. Badania przedoperacyjne, ocena ryzyka, optymalizacja stanu pacjentki | 747 |
| 12.3.1.2. Schemat badań niezbędnych przed znieczuleniem do zabiegów w trybie zwykłym | 747 |
| 12.3.1.3. Ryzyko znieczulenia | 748 |
| 12.3.1.4. Optymalizacja stanu pacjentki | 750 |
| 12.3.1.5. Badania układu krążenia podczas kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych | 750 |
| 12.3.1.6. Choroba niedokrwienna serca | 750 |
| 12.3.1.7. Zespół Mendelsona | 750 |
| 12.3.1.8. Wybór rodzaju znieczulenia | 751 |
| 12.3.1.9. Świadoma zgoda na znieczulenie i zabieg | 751 |
| 12.3.2. Przygotowanie pacjentki do leczenia operacyjnego na oddziale ginekologicznym | 751 |
| 12.3.2.1. Specyfika przygotowania przedoperacyjnego pacjentek z wysiłkowym nietrzymaniem moczu | 754 |
| 12.3.2.2. Specyfika przygotowania przedoperacyjnego pacjentek z rakiem jajnika | 755 |
| 12.4. Znieczulenie do operacji i leczenie bólu pooperacyjnego – Michał Gaca, Natalia Kokot | 757 |
| 12.4.1. Znieczulenie do operacji ginekologicznych | 757 |
| 12.4.2. Leczenie bólu pooperacyjnego | 758 |
| 12.4.2.1. Powstawanie i przewodzenie bólu | 758 |
| 12.4.2.2. Ból pooperacyjny | 759 |
| 12.4.2.3. Farmakoterapia bólu pooperacyjnego | 760 |
| 12.4.2.4. Metody analgezji pooperacyjnej | 762 |
| 12.4.3. Podsumowanie | 764 |
| 12.5. Ostra i przewlekła niedokrwistość – Michał Gaca | 765 |
| 12.5.1. Uzupełnianie krwią, preparatami krwi oraz płynami krwiozastępczymi | 766 |
| 12.6. Profilaktyka, diagnostyka i leczenie żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej – Michał Gaca | 768 |
| 12.7. Powikłania okresu okołooperacyjnego – Michał Gaca, Paweł Panieński | 772 |
| 12.7.1. Ryzyko znieczulenia | 772 |
| 12.7.1.1. Śmiertelność | 772 |
| 12.7.2. Epidemiologia powikłań | 773 |
| 12.7.2.1. Zaburzenia oddechowe | 773 |
| 12.7.2.2. Zaburzenia krążenia | 775 |
| 12.7.2.3. Rozsiana zatorowość płucna i zator tętnicy płucnej | 776 |
| 12.7.2.4. Pozostałe powikłania okołooperacyjne | 777 |
| 12.7.3. Nagłe zatrzymanie krążenia u dorosłych | 781 |
| 12.7.3.1. Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji odnośnie do postępowania w nagłym zatrzymaniu krążenia | 781 |
| 12.8. Powikłania leczenia operacyjnego w ginekologii – Zbigniew Friebe, Anna Paczkowska, Zbigniew Słomko | 784 |
| 12.8.1. Krwawienie jako powikłanie leczenia operacyjnego w ginekologii | 785 |
| 12.8.1.1. Śródoperacyjne czynniki zwiększające ryzyko krwawień | 786 |
| 12.8.1.2. Późne krwawienia po operacjach ginekologicznych | 792 |
| 12.8.2. Powikłania urologiczne w ginekologii operacyjnej | 793 |
| 12.8.2.1. Śródoperacyjne urazy dróg moczowych i przetoki | 794 |
| 12.8.2.2. Uszkodzenie pęcherza moczowego podczas histerektomii brzusznej | 795 |
| 12.8.2.3. Przetoki pęcherzowo-pochwowe | 796 |
| 12.8.2.4. Uszkodzenie moczowodu | 797 |
| 12.8.2.5. Urazy jelit jako powikłanie operacyjnego leczenia w ginekologii | 797 |
| 12.8.2.6. Śródoperacyjne uszkodzenia narządów jamy brzusznej | 799 |
| 12.9. Zapobieganie zakażeniom okołooperacyjnym w ginekologii – Zbigniew Słomko, Michał Pawlaczyk, Zbigniew Friebe | 804 |
| 12.9.1. Fakty i mity związane z organizacją pracy na sali operacyjnej | 804 |
| 12.9.2. Wpływ różnych technik chirurgicznych na występowanie zakażeń | 805 |
| 12.9.3. Klasyfikacje i czynniki ryzyka zakażenia miejsca operowanego | 806 |
| 12.9.4. Profilaktyka antybiotykowa | 807 |
| 12.10. Wycięcie macicy z dostępu brzusznego – Zbigniew Friebe, Zbigniew Słomko, Rafał Watrowski | 809 |
| 12.10.1. Wycięcie macicy – kierunki rozwoju metod operacyjnych | 809 |
| 12.10.2. Kierunki dalszego rozwoju metod wycięcia macicy | 813 |
| 12.10.3. Brzuszne wycięcie macicy | 814 |
| 12.10.3.1. Zasady przygotowania pacjentki do operacji wycięcia macicy | 817 |
| 12.10.3.2. Częściowe (nadszyjkowe) czy całkowite wycięcie macicy? | 824 |
| 12.10.3.3. Technika operacyjna całkowitego brzusznego wycięcia macicy | 825 |
| 12.10.3.4. Powikłania związane z brzusznym wycięciem macicy | 828 |
| 12.11. Rozszerzone wycięcie macicy (histerektomia radykalna) – Zbigniew Friebe, Zbigniew Słomko | 831 |
| 12.11.1. Klasyfikacje rozszerzonego wycięcia macicy | 832 |
| 12.11.2. Opis techniki rozszerzonego wycięcia macicy | 834 |
| 12.11.3. Przedoperacyjna ocena zaawansowania raka szyjki macicy | 836 |
| 12.11.4. Wskazania do rozszerzonego wycięcia macicy | 837 |
| 12.11.5. Powikłania związane z rozszerzonym wycięciem macicy | 839 |
| 12.11.5.1. Powikłania śródoperacyjne | 839 |
| 12.11.5.2. Powikłania pooperacyjne | 839 |
| 12.11.6. Wyniki leczenia wczesnych postaci raka szyjki macicy metodą rozszerzonego wycięcia macicy | 840 |
| 12.11.7. Rozwój nowych metod rozszerzonego wycięcia macicy | 840 |
| 12.11.7.1. Limfadenektomia laparoskopowa | 841 |
| 12.11.7.2. Chirurgiczne metody leczenia raka szyjki macicy zachowujące płodność | 842 |
| 12.11.7.3. Rozszerzone pochwowe wycięcie macicy w asyście laparoskopowej | 842 |
| 12.11.7.4. Postępowanie pooperacyjne | 844 |
| 12.12. Wtórna cytoredukcja brzuszna po operacjach onkologicznych w ginekologii – Zbigniew Friebe | 845 |
| 12.13. Wycięcie mięśniaków macicy za pomocą metod endoskopowych – Robert Z. Spaczyński, Piotr Jędrzejczak, Leszek Pawelczyk | 848 |
| 12.13.1. Wskazania | 849 |
| 12.13.2. Przeciwwskazania | 850 |
| 12.13.3. Usunięcie mięśniaków na drodze laparoskopii i laparotomii – porównanie | 850 |
| 12.13.4. Porównanie powikłań po laparoskopowym i przezbrzusznym usunięciu mięśniaków | 850 |
| 12.13.4.1. Zrosty | 850 |
| 12.13.4.2. Blizna po usunięciu mięśniaków i ryzyko pęknięcia macicy | 851 |
| 12.13.4.3. Płodność | 851 |
| 12.13.5. Przygotowanie przedoperacyjne – analogi GnRH | 851 |
| 12.13.6. Technika operacyjna – laparoskopowa miomektomia | 852 |
| 12.13.6.1. Nacięcie macicy i wyłuszczenie mięśniaka | 852 |
| 12.13.6.2. Zamknięcie ścian macicy | 852 |
| 12.13.6.3. Wydobycie wyłuszczonego mięśniaka | 852 |
| 12.13.7. Miomektomia histeroskopowa | 853 |
| 12.14. Histerektomia pochwowa – Zbigniew Friebe, Michał Pawlaczyk | 854 |
| 12.14.1. Wskazania | 855 |
| 12.14.2. Opis techniki operacyjnej histerektomii pochwowej | 857 |
| 12.14.2.1. Otwarcie przedniego załamka pęcherzowo-macicznego otrzewnej | 857 |
| 12.14.2.2. Otwarcie tylnego załamka odbytniczo-macicznego otrzewnej | 859 |
| 12.14.2.3. Odcięcie macicy od pęczków naczyniowych, więzadeł iprzydatków | 860 |
| 12.14.3. Profilaktyczna oophorectomia lub salpingooophorectomia | 862 |
| 12.14.4. Powikłania związane z histerektomią pochwową | 863 |
| 12.15. Cytoredukcja wznowy raka sromu – Zbigniew Friebe | 865 |
| 12.15.1. Ocena cech charakteryzujących występowanie nawrotów raka sromu | 865 |
| 12.15.1.1. Właściwości nawrotów raka sromu | 865 |
| 12.15.1.2. Czas występowania nawrotów choroby | 866 |
| 12.15.2. Leczenie nawrotów raka sromu | 866 |
| 12.15.2.1. Leczenie chirurgiczne nawrotów raka sromu | 866 |
| 12.15.2.2. Chirurgia ultraradykalna w leczeniu nawrotów raka sromu | 867 |
| 12.15.2.3. Leczenie nawrotów w obrębie powierzchownych i głębokich węzłów chłonnych pachwinowych i udowych oraz miednicy | 868 |
| 12.15.2.4. Leczenie wznowy raka sromu w obrębie węzłów chłonnych miednicy i węzłów okołoaortalnych | 868 |
| 12.16. Operacyjne leczenie zaburzeń statyki narządów płciowych – Zbigniew Friebe, Zbigniew Słomko | 869 |
| 12.16.1. Czynniki utrzymujące narządy płciowe w prawidłowym położeniu | 871 |
| 12.16.2. Teoria integralna – fizjologia i patologia aparatu stabilizującego narządy miednicy mniejszej kobiet | 872 |
| 12.16.3. System obiektywnej oceny wypadania narządu płciowego u kobiet POP-Q (pelvic organ prolapse qualification system) | 875 |
| 12.16.4. Operacyjne leczenie zaburzeń statyki narządów płciowych | 877 |
| 12.16.4.1. Leczenie operacyjne zaburzeń statyki kompartmentu przedniego – cystocele | 877 |
| 12.16.4.2. Leczenie operacyjne zaburzeń statyki kompartmentu środkowego | 888 |
| 12.16.4.3. Leczenie chirurgiczne kompartmentu tylnego – rectocele | 895 |
| 12.17. Operacyjna korekta wysiłkowego nieotrzymania moczu – Jan Kotarski | 901 |
| 12.17.1. Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet | 902 |
| 12.17.2. Techniki operacyjne stosowane w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu | 903 |
| 12.17.2.1. TVT (tension-free vaginal tape) – beznapięciowa taśma pochwowa | 903 |
| 12.17.2.2. Operacje podwieszenia pochwy | 904 |
| 12.17.2.3. Operacje igłowe | 905 |
| 12.17.2.4. Ostrzykiwanie cewki moczowej (periurethral injections) | 905 |
| 12.17.2.5. Operacje pętlowe | 906 |
| 12.17.2.6. Techniki pętlowego podwieszenia cewki moczowej | 906 |
| 12.17.2.7. Sztuczny zwieracz cewki moczowej (artificial urinary sphincter) | 906 |
| 12.17.3. Leczenie nawrotu nietrzymania moczu | 907 |
| 12.18. Metody laparoskopowe w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet – Włodzimierz Baranowski | 909 |
| 12.18.1. Wskazania i przeciwwskazania | 909 |
| 12.18.2. Przygotowanie przedoperacyjne | 909 |
| 12.18.3. Technika operacyjna | 909 |
| 12.18.4. Efektywność kolposuspensji laparoskopowej w porównaniu z techniką klasyczną | 911 |
| 12.18.5. Podsumowanie | 911 |
| 12.18.5.1. Inne operacje laparoskopowe wykonywane u kobiet zWNM | 912 |
| 12.19. Operacje w leczeniu niepłodności – Leszek Pawelczyk, Anna Sokalska | 913 |
| 12.19.1. Czynnik maciczny | 913 |
| 12.19.2. Czynnik jajowodowy | 915 |
| 12.19.3. Czynnik jajnikowy | 915 |
| 12.19.3.1. Endometrioza | 915 |
| 12.19.4. Zrosty otrzewnowe | 916 |
| 12.20. Leczenie zaburzeń rozwoju żeńskich narządów płciowych oraz operacje rekonstrukcyjne wrodzonych wad żeńskich narządów płciowych – Zbigniew Friebe, Karina Kapczuk | 918 |
| 12.20.1. Rozwój narządów płciowych | 918 |
| 12.20.2. Wady macicy | 919 |
| 12.20.2.1. Diagnostyka | 919 |
| 12.20.2.2. Leczenie | 920 |
| 12.20.3. Wady pochwy | 921 |
| 12.20.3.1. Wrodzony brak pochwy | 921 |
| 12.20.4. Zarośnięcie błony dziewiczej | 923 |
| 12.20.5. Poprzeczne przegrody pochwy | 924 |
| 12.20.6. Podłużne przegrody pochwy | 924 |
| 12.20.7. Wady sromu | 924 |
| 12.21. Niedrożność jelit – Tomasz Kościński | 926 |
| 12.21.1. Wstęp | 926 |
| 12.21.2. Etiologia | 926 |
| 12.21.2.1. Niedrożność jelit wywołana patologią ginekologiczną | 926 |
| 12.21.2.2. Niedrożność współistniejąca ze schorzeniami ginekologicznymi | 927 |
| 12.21.2.3. Niedrożność spowodowana powikłaniami operacji ginekologicznych | 927 |
| 12.21.3. Diagnostyka | 927 |
| 12.21.3.1. Badanie kliniczne | 927 |
| 12.21.3.2. Badania radiologiczne | 928 |
| 12.21.4. Strategia postępowania terapeutycznego | 928 |
| 12.21.4.1. Leczenie zachowawcze | 928 |
| 12.21.4.2. Leczenie chirurgiczne | 928 |
| 12.22. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – Michał Drews, Konrad Matysiak | 929 |
| 12.22.1. Epidemiologia, etiologia, rozpoznanie | 929 |
| 12.22.2. Diagnostyka różnicowa | 931 |
| 12.22.3. Leczenie | 931 |
| 12.23. Zapalenie otrzewnej – Michał Drews, Konrad Matysiak | 932 |
| 12.23.1. Etiologia, rozpoznanie | 932 |
| 12.23.2. Diagnostyka różnicowa | 933 |
| 12.23.3. Postępowanie | 934 |
| 12.24. Urazy żeńskich narządów płciowych – Tomasz Kościński, Zbyszko Malewski | 935 |
| 12.24.1. Urazy związane z wypadkami | 935 |
| 12.24.1.1. Urazy tępe | 936 |
| 12.24.1.2. Urazy penetrujące struktury dna miednicy | 936 |
| 12.24.2. Urazy związane z porodem | 938 |
| 12.24.2.1. Zadawnione pęknięcie szyjki macicy | 938 |
| 12.24.2.2. Zadawnione pęknięcie krocza i struktur dna miednicy | 939 |
| 12.24.3. Urazy związane z czynnościami seksualnymi | 941 |
| 12.24.4. Postępowanie w przypadkach podejrzenia o popełnienie gwałtu | 941 |
| 12.24.4.1. Kwalifikacja prawna | 941 |
| 12.24.4.2. Aspekty psychologiczne | 943 |
| 12.24.4.3. Urazy fizyczne i postępowanie lekarskie | 944 |
| 12.24.4.4. Podsumowanie | 946 |
| 13. Zakażenia | 949 |
| 13.1. Zapobieganie zakażeniom szpitalnym na oddziałach ginekologicznych – Anna Szumała-Kąkol, Zbigniew Słomko, Witold Kędzia, Waldemar Olszak | 949 |
| 13.1.1. Cel i zakres informacji | 949 |
| 13.1.2. Historia zwalczania zakażeń szpitalnych | 949 |
| 13.1.3. Zapobieganie zakażeniom na oddziałach ginekologicznych | 950 |
| 13.1.3.1. Organizacja oddziałów ginekologicznych | 951 |
| 13.1.3.2. Izolacja zakażonych pacjentów | 952 |
| 13.1.3.3. Postępowanie w przypadku zakażeń | 953 |
| 13.1.4. Aseptyka | 954 |
| 13.1.5. Antyseptyka | 954 |
| 13.1.5.1. Preparaty stosowane w antyseptyce | 954 |
| 13.1.5.2. Czynniki wpływające na aktywność antyseptyków | 956 |
| 13.1.5.3. Antyseptyka skóry rąk | 957 |
| 13.1.5.4. Antyseptyka pola operacyjnego | 959 |
| 13.1.6. Dezynfekcja | 960 |
| 13.1.6.1. Metody dezynfekcji | 960 |
| 13.1.7. Sterylizacja | 962 |
| 13.1.8. Postępowanie z bielizną szpitalną | 964 |
| 13.1.9. Postępowanie z odpadami zakaźnymi | 965 |
| 13.2. Zakażenia szpitalne – Anna Szumała-Kąkol, Zbigniew Słomko, Witold Kędzia | 967 |
| 13.2.1. Cel i zakres informacji | 967 |
| 13.2.2. Definicje zakażeń szpitalnych | 967 |
| 13.2.3. Zakażenia szpitalne na oddziałach ginekologicznych | 967 |
| 13.2.4. Lekooporność szpitalnych szczepów drobnoustrojów | 968 |
| 13.2.5. System kontroli zakażeń szpitalnych | 968 |
| 13.2.5.1. Organizacja struktur odpowiedzialnych za kontrolę zakażeń | 969 |
| 13.2.5.2. Rejestracja zakażeń | 969 |
| 13.2.6. Zakażenia szpitalne w Polsce | 970 |
| 13.3. Prawidłowa flora kobiecych narządów płciowych – Zbigniew Słomko, Michał Pawlaczyk, Krzysztof Drews, Krzysztof Tomasz Niemiec | 971 |
| 13.3.1. Flora zewnętrznych narządów płciowych | 971 |
| 13.3.2. Fizjologiczna biocenoza pochwy | 972 |
| 13.3.2.1. Podstawowe metody oceny flory pochwy | 973 |
| 13.3.2.2. Klasyfikacje stosowane w ocenie biocenozy pochwy | 974 |
| 13.3.3. Ekosystem bakteryjny szyjki macicy | 975 |
| 13.3.3.1. Metody diagnostyczne stosowane do oceny biocenozy szyjki macicy | 976 |
| 13.4. Zakażenia i zapalenia sromu i pochwy – Michał Pawlaczyk, Zbigniew Słomko, Krzysztof Drews, Krzysztof Tomasz Niemiec | 978 |
| 13.4.1. Choroby zapalne sromu | 978 |
| 13.4.1.1. Choroby skóry sromu, które występują na sromie jako w jednej z możliwych lokalizacji | 978 |
| 13.4.1.2. Choroby typowe dla sromu i(lub) występujące w związku z patologią innych części układu płciowego albo nabyte drogą płciową | 979 |
| 13.4.2. Zapalenie pochwy | 981 |
| 13.4.2.1. Diagnostyka chorób infekcyjnych pochwy | 981 |
| 13.4.2.2. Rodzaje zakażeń pochwy | 982 |
| 13.4.2.3. Zasady prowadzenia terapii | 983 |
| 13.4.3. Bakteryjna waginoza | 984 |
| 13.4.3.1. Flora pochwy w stanie bakteryjnej waginozy | 985 |
| 13.4.3.2. Charakterystyka biochemiczna bakteryjnej waginozy | 987 |
| 13.4.3.3. Epidemiologia i diagnostyka | 988 |
| 13.4.3.4. Znaczenie kliniczne | 990 |
| 13.4.3.5. Leczenie | 990 |
| 13.5. Zapalenie wewnętrznych narządów płciowych – Michał Pawlaczyk, Zbigniew Słomko, Krzysztof Tomasz Niemiec, Krzysztof Drews | 992 |
| 13.5.1. Zapalenie szyjki macicy | 992 |
| 13.5.1.1. Zasady rozpoznawania | 993 |
| 13.5.1.2. Leczenie | 994 |
| 13.5.2. Zapalenie narządów miednicy mniejszej | 994 |
| 13.5.2.1. Patogeneza | 995 |
| 13.5.2.2. Etiologia, epidemiologia i czynniki ryzyka | 996 |
| 13.5.2.3. Objawy kliniczne i diagnostyka | 998 |
| 13.5.2.4. Leczenie | 1001 |
| 13.5.2.5. Następstwa | 1002 |
| 13.6. Choroby bakteryjne przenoszone drogą płciową – Krzysztof Tomasz Niemiec, Krzysztof Drews, Zbigniew Słomko, Michał Pawlaczyk | 1003 |
| 13.6.1. Kiła | 1003 |
| 13.6.1.1. Etiologia i patogeneza | 1003 |
| 13.6.1.2. Epidemiologia | 1004 |
| 13.6.1.3. Przebieg kliniczny | 1005 |
| 13.6.1.4. Leczenie | 1008 |
| 13.6.2. Rzeżączka | 1008 |
| 13.6.2.1. Epidemiologia | 1008 |
| 13.6.2.2. Objawy kliniczne | 1009 |
| 13.6.2.3. Diagnostyka | 1009 |
| 13.6.2.4. Leczenie | 1009 |
| 13.7. Choroby grzybicze i pasożytnicze przenoszone drogą płciową – Krzysztof Drews, Zbigniew Słomko, Witold Kędzia, Michał Pawlaczyk, Krzysztof Tomasz Niemiec | 1011 |
| 13.7.1. Rzęsistkowica | 1011 |
| 13.7.1.1. Epidemiologia | 1011 |
| 13.7.1.2. Objawy kliniczne | 1011 |
| 13.7.1.3. Diagnostyka | 1012 |
| 13.7.1.4. Leczenie | 1012 |
| 13.7.2. Grzybica | 1012 |
| 13.7.2.1. Epidemiologia | 1013 |
| 13.7.2.2. Etiologia i patogeneza | 1014 |
| 13.7.2.3. Objawy kliniczne | 1016 |
| 13.7.2.4. Metody diagnostyczne | 1016 |
| 13.7.2.5. Leczenie | 1016 |
| 13.8. Zakażenia wirusowe – Witold Kędzia, Michał Pawlaczyk, Krzysztof Tomasz Niemiec, Zbigniew Słomko, Krzysztof Drews | 1018 |
| 13.8.1. Opryszczka narządów płciowych | 1018 |
| 13.8.1.1. Epidemiologia | 1018 |
| 13.8.1.2. Objawy kliniczne | 1019 |
| 13.8.1.3. Diagnostyka | 1019 |
| 13.8.1.4. Leczenie | 1020 |
| 13.8.2. Mięczak zakaźny | 1020 |
| 13.8.2.1. Epidemiologia | 1020 |
| 13.8.2.2. Objawy kliniczne | 1020 |
| 13.8.2.3. Diagnostyka | 1020 |
| 13.8.2.4. Leczenie | 1021 |
| 13.8.3. Ziarniniak pachwinowy | 1021 |
| 13.8.3.1. Epidemiologia | 1021 |
| 13.8.3.2. Objawy kliniczne | 1021 |
| 13.8.3.3. Diagnostyka | 1021 |
| 13.8.3.4. Leczenie | 1022 |
| 13.8.4. Wrzód miękki | 1022 |
| 13.8.4.1. Epidemiologia | 1022 |
| 13.8.4.2. Objawy kliniczne | 1022 |
| 13.8.4.3. Diagnostyka i leczenie | 1022 |
| 13.8.5. Brodawczak ludzki | 1022 |
| 13.8.5.1. Systematyka | 1022 |
| 13.8.5.2. Budowa | 1023 |
| 13.8.5.3. Epidemiologia | 1023 |
| 13.8.5.4. Cykl życiowy | 1024 |
| 13.8.5.5. Stadia zakażenia | 1024 |
| 13.8.5.6. Właściwości onkogenne | 1024 |
| 13.9. Problemy ginekologiczne u kobiet zakażonych HIV i chorych na AIDS – Krzysztof Tomasz Niemiec, Zbigniew Słomko, Krzysztof Drews, Michał Pawlaczyk | 1026 |
| 13.9.1. Wiadomości ogólne | 1026 |
| 13.9.2. Leczenie antyretrowirusowe | 1028 |
| 13.9.2.1. Inhibitory odwrotnej transkryptazy – analogi nukleozydowe | 1030 |
| 13.9.2.2. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy | 1030 |
| 13.9.2.3. Inhibitory proteazy | 1031 |
| 13.9.2.4. Klasyfikacja Komisji Kontroli Leków i Żywności leków stosowanych podczas ciąży | 1031 |
| 13.9.2.5. Profilaktyka antyretrowirusowa w przypadkach ciąży wysokiego ryzyka | 1032 |
| 13.9.3. Postępowanie podczas porodu | 1032 |
| 13.9.4. Ginekologiczne aspekty profilaktyki zakażeń HIV/AIDS u kobiet | 1033 |
| 13.10. Zakażenia chlamydialne – Krzysztof Drews, Witold Kędzia, Krzysztof Tomasz Niemiec, Zbigniew Słomko | 1037 |
| 13.10.1. Epidemiologia | 1037 |
| 13.10.2. Etiologia i biomorfologia | 1037 |
| 13.10.3. Przebieg kliniczny | 1038 |
| 13.10.4. Diagnostyka | 1038 |
| 13.10.5. Leczenie | 1039 |
| 13.10.6. Profilaktyka | 1039 |
| 13.10.7. Zalecenia do przeprowadzenia badań przesiewowych | 1040 |
| 13.11. Podstawowe zasady profilaktyki i rozpoznawania chorób przenoszonych drogą płciową – Zbigniew Słomko, Michał Pawlaczyk, Krzysztof Drews, Krzysztof Tomasz Niemiec | 1043 |
| 13.12. Układ odpornościowy – Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Zbigniew Słomko, Dorota Darmochwał-Kolarz | 1046 |
| 13.12.1. Wstęp | 1046 |
| 13.12.1.1. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej | 1046 |
| 13.12.1.2. Komórki o naturalnej cytotoksyczności (komórki NK) | 1047 |
| 13.12.1.3. Monocyty i makrofagi | 1048 |
| 13.12.1.4. Lokalna odpowiedź immunologiczna | 1048 |
| 13.12.1.5. Cytokiny i limfokiny | 1049 |
| 13.12.1.6. Programowana śmierć komórki | 1052 |
| 13.12.2. Funkcjonowanie układu immunologicznego w czasie ciąży | 1053 |
| 13.12.2.1. Czynniki immunoregulacyjne doczesnej | 1054 |
| 13.12.2.2. Systemowe mechanizmy immunoregulacyjne – cytokiny typu Th1 i Th2 | 1055 |
| 13.12.2.3. Hipotezy dotyczące działania cytokin w czasie ciąży | 1056 |
| 13.12.2.4. Czynniki immunoregulacyjne trofoblastu | 1056 |
| 13.12.2.5. Pozostałe antygeny trofoblastu | 1056 |
| 13.13. Wstrząs septyczny – Zdzisław Kruszyński | 1059 |
| 13.13.1. Definicja i epidemiologia | 1059 |
| 13.13.1.1. Definicje stanów septycznych | 1059 |
| 13.13.1.2. Epidemiologia i śmiertelność | 1060 |
| 13.13.2. Etiopatogeneza | 1061 |
| 13.13.2.1. Czynniki etiologiczne | 1061 |
| 13.13.2.2. Mediatory | 1061 |
| 13.13.2.3. Wstrząs septyczny i SIRS | 1062 |
| 13.13.2.4. Układ krzepnięcia we wstrząsie septycznym | 1062 |
| 13.13.3. Zaburzenia narządowe we wstrząsie septycznym | 1063 |
| 13.13.3.1. Mechanizm zaburzeń | 1063 |
| 13.13.3.2. Układ krążenia | 1063 |
| 13.13.3.3. Płuca | 1063 |
| 13.13.3.4. Układ pokarmowy | 1064 |
| 13.13.3.5. Nerki | 1064 |
| 13.13.4. Rozpoznanie i monitorowanie | 1064 |
| 13.13.5. Resuscytacja układu krążenia | 1066 |
| 13.13.5.1. Przetaczanie płynów | 1066 |
| 13.13.5.2. Aminy katecholowe | 1068 |
| 13.13.5.3. Przywrócenie ciśnienia perfuzji | 1069 |
| 13.13.5.4. Usprawnienie krążenia trzewnego | 1070 |
| 13.13.6. Modulacja odpowiedzi zapalnej | 1071 |
| 13.13.6.1. Kortykosteroidy | 1071 |
| 13.13.6.2. Kontrola glikemii | 1072 |
| 13.13.6.3. Modulacja kaskady krzepnięcia | 1072 |
| 13.13.6.4. Immunoglobuliny | 1073 |
| 13.13.7. Inne elementy terapii | 1073 |
| 13.13.7.1. Leczenie zaburzeń oddychania | 1073 |
| 13.13.7.2. Antybiotykoterapia | 1074 |
| 13.13.7.3. Leczenie żywieniowe | 1075 |
| 13.13.7.4. Terapia nerkozastępcza | 1076 |
| 13.13.7.5. Zaburzenia krzepnięcia | 1076 |
| 13.13.8. Zespół wstrząsu toksycznego | 1076 |
| 13.13.8.1. Etiopatogeneza | 1077 |
| 13.13.8.2. Rozpoznanie | 1077 |
| 13.13.8.3. Leczenie | 1077 |
| 13.14. Antykobiotykoterapia w zakażeniach ginekologicznych – Krzysztof Drews, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz | 1078 |
| 13.14.1. Wstęp | 1078 |
| 13.14.2. Zapalenie narządów miednicy mniejszej | 1079 |
| 13.14.3. Infekcje dolnych odcinków dróg rodnych | 1080 |
| 13.14.3.1. Nierzeżączkowe zakażenie cewki moczowej, szyjki macicy i odbytu | 1081 |
| 13.14.3.2. Rzeżączkowe zakażenie cewki moczowej, szyjki macicy i odbytu | 1081 |
| 13.14.3.3. Zakażenia pochwy | 1082 |
| 13.14.3.4. Zapalenie gruczołu przedsionkowego większego (Bartholina) | 1083 |
| 13.14.4. Zakażenia pooperacyjne | 1083 |
| 13.15. Szczepionka przeciwko zakażeniom HPV – Witold Kędzia | 1085 |
| 14. Seksuologia | 1089 |
| 14.1. Seksuologia – wybrane zagadnienia – Lechosław Gapik | 1089 |
| 14.1.1. Cel i zakres tematyczny | 1089 |
| 14.1.2. Psychospołeczne uwarunkowania zachowań seksualnych | 1089 |
| 14.1.2.1. Ogólna charakterystyka uwarunkowań reakcji seksualnych | 1089 |
| 14.1.2.2. Identyfikacja z płcią i podejmowanie roli płci | 1091 |
| 14.1.2.3. Związek rozwoju emocjonalnego z rozwojem seksualnym | 1096 |
| 14.1.2.4. Socjalizacja zachowań seksualnych | 1099 |
| 14.1.3. Seksualność człowieka w normie | 1100 |
| 14.1.3.1. Podstawowe pojęcia | 1100 |
| 14.1.3.2. Psychofizjologia reakcji seksualnych | 1101 |
| 14.1.3.3. Rozwój doświadczeń seksualnych | 1106 |
| 14.1.3.4. Dobór seksualny a małżeństwo | 1108 |
| 14.1.4. Patologia seksualna | 1112 |
| 14.1.4.1. Pojęcie i granice normy seksualnej | 1112 |
| 14.1.4.2. Klasyfikacja zaburzeń seksualnych | 1113 |
| 14.1.5. Diagnostyka i terapia seksuologiczna (podstawowe informacje) | 1115 |
| 14.1.5.1. Badanie seksuologiczne | 1115 |
| 14.1.5.2. Terapia seksuologiczna | 1117 |
| 14.2. Etiologia i leczenie zaburzeń wzwodu prącia – Roland Dadej, Zbigniew Kwias | 1120 |
| 14.2.1. Fizjologia wzwodu | 1120 |
| 14.2.2. Mechanizm neurologiczny | 1121 |
| 14.2.3. Mediatory i modulatory wzwodu | 1121 |
| 14.2.4. Fazy wzwodu w ujęciu hemodynamicznym (mechanizmy naczyniowe) | 1122 |
| 14.2.5. Epidemiologia zaburzeń erekcji | 1122 |
| 14.2.6. Patofizjologia wzwodu prącia | 1123 |
| 14.2.7. Czynniki etiologiczne zaburzeń wzwodu | 1124 |
| 14.2.8. Diagnostyka dysfunkcji erekcyjnej | 1124 |
| 14.2.9. Strategia postępowania leczniczego | 1125 |
| 14.2.9.1. Poradnictwo psychologiczne | 1125 |
| 14.2.9.2. Leczenie farmakologiczne | 1125 |
| 14.2.9.3. Aparaty próżniowe | 1128 |
| 14.2.9.4. Leczenie chirurgiczne | 1128 |
| 15. Ginekologia urologiczna | 1129 |
| 15.1. Anatomia układu moczowego – Piotr Cieśliński, Zbigniew Kwias, Roland Dadej | 1129 |
| 15.1.1. Nerki | 1129 |
| 15.1.2. Moczowód | 1130 |
| 15.1.3. Pęcherz moczowy | 1131 |
| 15.1.4. Cewka moczowa żeńska | 1132 |
| 15.2. Embriologia układu moczowego – Zbigniew Kwias, Andrzej Antczak | 1132 |
| 15.2.1. Przednercze | 1132 |
| 15.2.2. Śródnercze | 1132 |
| 15.2.3. Nerka właściwa | 1133 |
| 15.2.4. Wrodzone wady nerki i moczowodu | 1133 |
| 15.2.5. Pęcherz moczowy i cewka | 1134 |
| 15.3. Fizjologia układu moczowego – Paweł Kalwas, Zbigniew Kwias | 1135 |
| 15.3.1. Fizjologia nerki | 1135 |
| 15.3.2. Miedniczka nerkowa | 1138 |
| 15.3.3. Moczowód | 1138 |
| 15.3.4. Pęcherz moczowy | 1138 |
| 15.3.5. Cewka moczowa | 1138 |
| 15.3.6. Oddawanie moczu | 1139 |
| 15.4. Badanie układu moczowego – Zbigniew Kwias, Roland Dadej, Paweł Kalwas | 1140 |
| 15.4.1. Objawy chorób urologicznych | 1140 |
| 15.4.1.1. Dolegliwości bólowe | 1140 |
| 15.4.1.2. Podwyższona temperatura ciała | 1140 |
| 15.4.1.3. Powiększenie badanego narządu | 1141 |
| 15.4.1.4. Zaburzenia w oddawaniu moczu | 1141 |
| 15.4.2. Badania laboratoryjne | 1142 |
| 15.4.3. Badanie przedmiotowe | 1143 |
| 15.4.4. Narzędzia urologiczne | 1143 |
| 15.4.4.1. Cewniki | 1144 |
| 15.4.4.2. Wziernikowanie pęcherza moczowego (cystoskopia) | 1146 |
| 15.4.5. Badania urodynamiczne | 1148 |
| 15.4.6. Diagnostyczne metody obrazowania narządów układu moczowego | 1148 |
| 15.4.6.1. Badania radiologiczne | 1148 |
| 15.4.6.2. Jądrowy rezonans magnetyczny | 1149 |
| 15.4.6.3. Ultrasonografia | 1149 |
| 15.5. Przygotowanie do operacji i postępowanie pooperacyjne – Piotr Cieśliński, Zbigniew Kwias | 1150 |
| 15.5.1. Przygotowanie do zabiegu | 1150 |
| 15.5.2. Ocena morfologii układu moczowego i wydolności nerek | 1151 |
| 15.5.3. Postępowanie pooperacyjne | 1151 |
| 15.6. Podstawowe zabiegi urologiczne pomocne w ginekologii – Zbigniew Kwias, Andrzej Antczak | 1152 |
| 15.6.1. Cewnikowanie pęcherza moczowego | 1152 |
| 15.6.2. Punkcyjna nadłonowa przetoka pęcherzowa | 1153 |
| 15.6.3. Nefrostomia punkcyjna przezskórna (punkcyjna przetoka nerkowa) | 1154 |
| 15.6.4. Cewnikowanie moczowodu podczas cystoskopii | 1154 |
| 15.7. Obrażenia układu moczowego powstałe podczas operacji i zabiegów ginekologicznych – Zbigniew Kwias, Roland Dadej, Wojciech Cieślikowski, Ryszard Prędki | 1155 |
| 15.7.1. Uszkodzenie pęcherza moczowego | 1155 |
| 15.7.2. Uszkodzenie pęcherza w czasie operacji z dostępu brzusznego | 1156 |
| 15.7.3. Uszkodzenie pęcherza podczas cięcia cesarskiego | 1156 |
| 15.7.4. Uszkodzenie pęcherza w operacjach drogą pochwową | 1156 |
| 15.7.5. Przeoczone podczas zabiegu operacyjnego uszkodzenie pęcherza | 1157 |
| 15.7.6. Doraźne zaopatrzenie uszkodzonego pęcherza moczowego | 1157 |
| 15.7.7. Uszkodzenie moczowodów | 1157 |
| 15.7.8. Kiedy dochodzi do uszkodzenia moczowodów? | 1158 |
| 15.7.9. Postępowanie w przypadku uszkodzenia moczowodów | 1159 |
| 15.7.10. Zaopatrywanie zamkniętych uszkodzeń moczowodów | 1159 |
| 15.7.11. Zaopatrywanie otwartych uszkodzeń moczowodu | 1160 |
| 15.7.12. Przeoczone uszkodzenia moczowodów | 1161 |
| 15.7.13. Przetoki moczowe | 1161 |
| 15.7.14. Przetoki położnicze | 1162 |
| 15.7.15. Przetoki pęcherzowo-maciczne | 1162 |
| 15.7.16. Przetoki cewkowo-pochwowe | 1162 |
| 15.7.17. Przetoki występujące po zabiegach ginekologicznych | 1162 |
| 15.7.18. Przetoki pęcherzowo-pochwowe | 1162 |
| 15.7.19. Przetoki pęcherzowo-jelitowe | 1163 |
| 15.7.20. Przetoki moczowodowo-pochwowe | 1163 |
| 15.7.21. Leczenie przetok moczowych | 1163 |
| 15.7.22. Leczenie przetok pęcherzowo-macicznych | 1163 |
| 15.7.23. Leczenie przetok cewkowo-pochwowych | 1164 |
| 15.7.24. Leczenie przetok pęcherzowo-pochwowych | 1164 |
| 15.7.25. Leczenie przetok moczowodowo-pochwowych | 1166 |
| 15.7.25.1. Leczenie jednostronnej przetoki moczowodowo-pochwowej | 1166 |
| 15.7.25.2. Leczenie obustronnych przetok moczowodowo-pochwowych | 1167 |
| 15.8. Powikłania popromienne w obrębie miednicy mniejszej – Tomasz Stachowski, Piotr Milecki, Zbigniew Kwias | 1168 |
| 15.8.1. Klasyfikacja objawów ubocznych w radioterapii | 1168 |
| 15.8.2. Radiobiologiczne podstawy powikłań popromiennych | 1169 |
| 15.8.2.1. Pęcherz moczowy i cewka moczowa | 1170 |
| 15.8.2.2. Moczowody | 1171 |
| 15.9. Choroby cewki moczowej u kobiet – Tomasz Stachowski, Zbigniew Kwias | 1172 |
| 15.9.1. Wprowadzenie | 1172 |
| 15.9.2. Podział chorób cewki moczowej | 1172 |
| 15.9.2.1. Wady wrodzone | 1172 |
| 15.9.2.2. Urazy cewki moczowej u kobiet | 1172 |
| 15.9.2.3. Zapalenia cewki moczowej | 1173 |
| 15.9.2.4. Zmiany chorobowe zewnętrznego ujścia cewki | 1173 |
| 15.9.2.5. Zmiany chorobowe wewnętrznego ujścia cewki i odcinka środkowego | 1174 |
| 15.9.2.6. Nowotwory żeńskiej cewki moczowej | 1174 |
| 15.9.2.7. Dysfunkcja zwieracza zewnętrznego cewki moczowej | 1175 |
| 15.10. Zakażenia układu moczowego – Andrzej Antczak, Zbigniew Kwias, Roland Dadej | 1176 |
| 15.10.1. Drogi szerzenia się infekcji układu moczowego | 1176 |
| 15.10.2. Zapalenie cewki moczowej (urethritis) | 1176 |
| 15.10.3. Zapalenie pęcherza moczowego (cystitis) | 1177 |
| 15.10.4. Odmiedniczkowe zapalenie nerek | 1178 |
| 15.10.4.1. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek | 1178 |
| 15.10.4.2. Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek | 1178 |
| 15.10.5. Czyrak gromadny nerki | 1178 |
| 15.10.6. Martwica brodawek nerkowych | 1179 |
| 15.10.7. Ropień przynerkowy lub okołonerkowy | 1179 |
| 15.10.8. Profilaktyka zakażeń układu moczowego | 1179 |
| 15.10.9. Zakażenia szpitalne | 1179 |
| 15.10.10. Farmakoterapia zakażeń układu moczowego | 1179 |
| 15.11. Wysiłkowe nietrzymanie moczu – Roland Dadej, Zbigniew Kwias, Piotr Cieśliński | 1180 |
| 15.11.1. Mechanizm nietrzymania moczu | 1180 |
| 15.11.2. Podział (wg Komitetu Standaryzacji International Continence Society) | 1181 |
| 15.11.2.1. Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM, genuine stress incontinence, GSI) | 1181 |
| 15.11.2.2. Nietrzymanie moczu z powodu parcia naglącego (urge incontinence, mictio imperativa) | 1182 |
| 15.11.2.3. Postać mieszana nietrzymania moczu | 1182 |
| 15.11.2.4. Nietrzymanie moczu z przepełnienia (ischuria paradoxa, overflow incontinence) | 1182 |
| 15.11.3. Zasady postępowania | 1182 |
| 15.11.3.1. Ocena objawów i dolegliwości | 1182 |
| 15.11.3.2. Badanie przedmiotowe | 1182 |
| 15.11.3.3. Dodatkowe badania obrazowe | 1183 |
| 15.11.3.4. Obiektywna ocena nietrzymania moczu – badanie urodynamiczne (UD) | 1183 |
| 15.11.4. Leczenie nietrzymania moczu | 1184 |
| 15.11.4.1. Leczenie zachowawcze | 1184 |
| 15.11.4.2. Leczenie farmakologiczne WNM | 1185 |
| 15.11.4.3. Leczenie operacyjne | 1185 |
| 15.11.5. Estrogeny a nietrzymanie moczu | 1187 |
| 15.12. Moczenie moczowodowe – Zbigniew Kwias, Andrzej Antczak | 1187 |
| 15.12.1. Obraz kliniczny | 1187 |
| 15.12.2. Leczenie | 1188 |
| 15.13. Pęcherz moczowy neurogenny – Roland Dadej, Ryszard Prędki, Paweł Kroll, Zbigniew Kwias | |
| 15.13.1. Wstęp | 1188 |
| 15.13.1.1. Fizjologia pęcherza i zwieraczy | 1188 |
| 15.13.1.2. Rodzaje zaburzeń czynności dolnych dróg moczowych | 1188 |
| 15.13.2. Sposoby oddawania moczu pacjenta leczonego neurologicznie | 1190 |
| 15.13.3. Diagnostyka pęcherza neurogennego | 1191 |
| 15.13.3.1. Wywiady | 1191 |
| 15.13.3.2. Badanie kliniczne | 1191 |
| 15.13.3.3. Badania laboratoryjne | 1191 |
| 15.13.3.4. Badania obrazowe | 1191 |
| 15.13.3.5. Badania urodynamiczne | 1191 |
| 15.13.4. Urodynamiczny podział zaburzeń czynności układu moczowego | 1194 |
| 15.13.4.1. Arefleksja wypieracza z czynnościową przeszkodą | 1195 |
| 15.13.4.2. Arefleksja wypieracza bez przeszkody podpęcherzowej | 1195 |
| 15.13.4.3. Hiperrefleksja wypieracza z dyssynergią wypieraczowo-zwieraczową | 1195 |
| 15.13.4.4. Hiperrefleksja mięśnia wypieracza bez przeszkody podpęcherzowej | 1196 |
| 15.13.4.5. Znaczenie prognostyczne badań urodynamicznych | 1196 |
| 15.13.5. Powikłania pęcherza neurogennego | 1196 |
| 15.13.6. Leczenie | 1196 |
| 15.13.6.1. Leczenie zachowawcze | 1196 |
| 15.13.6.2. Leczenie fizykalne | 1197 |
| 15.13.6.3. Leczenie farmakologiczne | 1197 |
| 15.13.6.4. Leczenie operacyjne | 1198 |
| 15.13.7. Kontrola odległa u pacjentów z pęcherzem neurogennym | 1198 |
| 15.14. Zabiegi laparoskopowe w leczeniu chorób urologicznych – Andrzej Antczak, Tomasz Stachowski, Piotr Nowaczkiewicz | 1199 |
| 16. Choroby sutka | 1203 |
| 16.1. Epidemiologia i skrining raka gruczołów sutkowych – Zbigniew Słomko | 1203 |
| 16.1.1. Wprowadzenie | 1203 |
| 16.1.2. Epidemiologia | 1204 |
| 16.1.2.1. Metody statystycznego opracowania i prezentacji danych epidemiologicznych | 1204 |
| 16.1.2.2. Zgony oraz zachorowania na nowotwory złośliwe w Polsce | 1205 |
| 16.1.2.3. Ocena ryzyka wystąpienia raka sutka | 1207 |
| 16.1.3. Skrining raka gruczołów sutkowych | 1209 |
| 16.2. Złośliwe nowotwory sutka – obraz morfologiczny – Helena Kędzia | 1213 |
| 16.2.1. Nowotwory nabłonkowe | 1213 |
| 16.2.1.1. Ocena stopnia złośliwości raka sutka | 1214 |
| 16.2.2. Nowotwory mezenchymalne | 1214 |
| 16.2.3. Nowotwory nabłonkowo-mezenchymalne | 1215 |
| 16.3. Biopsja zmian ogniskowych sutka – Stefan Sajdak | 1215 |
| 16.3.1. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa | 1216 |
| 16.3.1.1. Technika wykonywania biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej | 1216 |
| 16.3.2. Biopsja gruboigłowa | 1216 |
| 16.3.3. Biopsja rdzeniowa | 1217 |
| 16.3.4. Biopsja mammotomiczna | 1217 |
| 16.3.4.1. Biopsja mammotomiczna wykonywana pod kontrolą ultrasonografu | 1217 |
| 16.3.4.2. Biopsja mammotomiczna stereotaktyczna | 1218 |
| 16.3.5. Biopsja chirurgiczna otwarta | 1218 |
| 16.3.5.1. Biopsja skórna | 1219 |
| 16.3.6. Biopsja węzła wartownika | 1219 |
| 16.4. Hormonalna terapia zastępcza a rak sutka – Stefan Sajdak | 1219 |
| 16.5. Markery nowotworowe w raku sutka – Marek Chuchracki, Izabela Nehyba-Humbla | 1220 |
| 16.5.1. Markery biochemiczne i nowotworowe wykorzystywane w diagnostyce raka sutka | 1221 |
| 16.5.1.1. Markery biochemiczne | 1221 |
| 16.5.1.2. Markery nowotworowe | 1221 |
| 16.5.2. Komórkowe markery nowotworowe | 1222 |
| 16.5.3. Nieswoiste markery raka sutka | 1223 |
| 16.6. Obustronny rak sutka – Sylwia Grodecka-Gazdecka, Małgorzata Mazur-Roszak | 1223 |
| 16.6.1. Czynniki ryzyka zachorowania na obustronnego raka sutka | 1224 |
| 16.6.2. Diagnostyka obustronnego raka sutka | 1225 |
| 16.6.3. Czynniki rokownicze | 1226 |
| 16.6.4. Leczenie i profilaktyka obustronnego raka sutka | 1226 |
| 16.7. Rak sutka związany z ciążą – Maria Litwiniuk, Sylwia Grodecka-Gazdecka | 1229 |
| 16.7.1. Epidemiologia | 1229 |
| 16.7.2. Rozpoznanie raka sutka u kobiet w ciąży | 1229 |
| 16.7.2.1. Badania obrazowe | 1230 |
| 16.7.3. Leczenie raka sutka u kobiet w ciąży | 1230 |
| 16.7.3.1. Leczenie operacyjne | 1230 |
| 16.7.3.2. Chemioterapia | 1231 |
| 16.7.3.3. Hormonoterapia | 1232 |
| 16.7.3.4. Immunoterapia | 1232 |
| 16.7.3.5. Radioterapia | 1232 |
| 16.7.4. Rokowanie | 1232 |
| 16.7.5. Przerzuty do łożyska | 1232 |
| 16.7.6. Rak sutka a ciąża | 1232 |
| 16.7.6.1. Wpływ ciąży i karmienia piersią na ryzyko zachorowania na raka sutka | 1232 |
| 16.7.6.2. Wpływ przebytej wcześniej ciąży na rokowanie u pacjentek z rakiem sutka | 1233 |
| 16.7.6.3. Ciąża po leczeniu raka sutka | 1233 |
| 16.7.6.4. Karmienie piersią po leczeniu raka sutka | 1234 |
| 16.8. Leczenie raka gruczołu sutkowego – Sylwia Grodecka-Gazdecka | 1235 |
| 16.8.1. Chore z rozpoznaniem raka przedinwazyjnego (stopień 0) | 1236 |
| 16.8.2. Chore w I i II stopniu zaawansowania | 1237 |
| 16.8.2.1. Leczenie chirurgiczne | 1238 |
| 16.8.2.2. Leczenie uzupełniające | 1240 |
| 16.8.3. Chore na pierwotnie miejscowo zaawansowanego raka sutka | 1244 |
| 16.8.3.1. Niepowodzenia po leczeniu – wznowa miejscowa, lokoregionalna i rozsiew choroby | 1245 |
| 16.8.4. Chore na raka w stadium rozsiewu (stopień IV) | 1246 |
| 16.8.5. Podsumowanie | 1248 |
| 16.9. Operacje odtwórcze po amputacji sutka – Artur Gromadziński, Sylwia Grodecka-Gazdecka | 1250 |
| 16.9.1. Wskazania | 1250 |
| 16.9.2. Przeciwwskazania | 1251 |
| 16.9.3. Rodzaje zabiegów rekonstrukcyjnych | 1251 |
| 16.9.3.1. Rekonstrukcja jednoczesna | 1251 |
| 16.9.3.2. Rekonstrukcja odroczona | 1252 |
| 16.9.3.3. Operacje z wykorzystaniem implantów | 1252 |
| 16.9.3.4. Rekonstrukcja z wykorzystaniem tkanek własnych | 1253 |
| 16.10. Psychologiczna i społeczna sytuacja pacjentki z nowotworem złośliwym sutka w trakcie leczenia i po jego zakończeniu – Małgorzata Adamczak | 1254 |
| 16.10.1. Psychiczne obciążenie diagnozą | 1254 |
| 16.10.2. Problem utraty piersi | 1255 |
| 16.10.3. Jakość życia po leczeniu | 1256 |
| 16.10.4. Źródła wsparcia psychicznego | 1257 |
| 17. Prawno-etyczne problemy w ginekologii | 1259 |
| 17.1. Zasady i wartości etyczne w ginekologii – Zbigniew Słomko, Edmund Waszyński | 1259 |
| 17.1.1. Zasada nieszkodzenia w etyce medycyny | 1262 |
| 17.2. Zagadnienia prawno-medyczne – Zygmund Przybylski, Zbigniew Słomko | 1264 |
| 17.2.1. Cel i zakres informacji | 1264 |
| 17.2.2. Podstawowe wiadomości z dziedziny prawa | 1264 |
| 17.2.3. Błąd lekarski | 1264 |
| 17.2.3.1. Błąd rozpoznania (diagnostyczny) | 1265 |
| 17.2.3.2. Błąd leczenia (terapeutyczny) | 1265 |
| 17.2.3.3. Błąd techniczny | 1265 |
| 17.2.3.4. Błąd organizacyjny | 1266 |
| 17.2.3.5. Niepowodzenia lekarskie | 1266 |
| 17.2.4. Odpowiedzialność karna lekarza | 1266 |
| 17.2.4.1. Odpowiedzialność karna lekarza za przestępstwa niebędące błędami lekarskimi | 1266 |
| 17.2.5. Odpowiedzialność lekarza za wykroczenia | 1267 |
| 17.2.6. Odpowiedzialność cywilna lekarza | 1268 |
| 17.2.7. Odpowiedzialność zawodowa lekarza | 1269 |
| 17.2.8. Odpowiedzialność karno-administracyjna i służbowa | 1269 |
| 17.2.9. Inne zagadnienia prawne | 1269 |
| 17.2.9.1. Zgoda pacjenta na zabieg lekarski | 1269 |
| 17.2.9.2. Tajemnica lekarska | 1270 |
| 17.2.9.3. Eksperyment medyczny | 1270 |
| 17.2.9.4. Przerywanie ciąży | 1271 |
| 17.2.9.5. Ubezpłodnienie | 1274 |
| 17.2.9.6. Sztuczna prokreacja | 1275 |
| 17.2.9.7. Lekarz jako biegły sądowy | 1276 |
| 17.3. Odpowiedzialność zawodowa lekarzy – Krzysztof Kordel, Zbigniew Słomko | 1277 |
| Kontrola i ocena przyswajania informacji naukowych – Romuald Dębski, Zbigniew Słomko | 1283 |
| Skorowidz | 1321 |